HET
VISIOEN VAN EDWARD BELLAMY -
W.M.J.Ruigrok
De Gouden Eeuwen
liggen voor ons en niet achter ons.
Het jaar 2000, bezien vanuit 1887
Stel: Het is het jaar 2000
en je probeert je voor te stellen hoe de maatschappij er uit kan zien in 2113.
Van welke technische vooruitgang profiteert men dan, hoe is dan de verhouding
rijk / arm en hoe gaan mensen dan met elkaar om? Honderddertien jaar
vooruitzien, het is eigenlijk ondoenlijk - de weersverwachtingen kunnen we
vaak niet eens met één dag vooruit voorspellen. Toch is dat het, wat de
Amerikaan Edward Bellamy deed: honderddertien jaar vooruit zien. Hij schreef
in 1887 een boek over de wereld die hij voorzag voor het jaar 2000! En nu het
zo ver is, is het verlokkelijk zijn ideaalbeeld en de huidige realiteit naast
elkaar te leggen.
Wie was
Bellamy, wat wás zijn ideaal, wat heeft hij al teweeggebracht, en: wat komt er
nog meer?
Edward Bellamy (1850-1898) was de zoon van een dominee in Chicopee Falls,
Massachussetts. Op 18-jarige leeftijd maakte hij een reis door Europa, waar hij
getroffen werd door de maatschappelijke tegenstellingen die de industriële
ontwikkelingen veroorzaakten. Terug in Amerika constateerde hij dat de situatie
daar niet veel beter was.
Hij studeerde rechten, werd tot de balie toegelaten, maar koos toch een andere
weg: hij werd een sociaal bewogen journalist en literator. Als redactioneel medewerker werkte hij in
1871 aan de New York Evening Post en vanaf 1872 bij de Springfield Daily Union,
schreef vier boeken en tal van artikelen en o.a. de notitie 'De religie der
solidariteit'. Samen met z'n broer Charles richtte hij het driewekelijkse blad
'Penny News' op, wat later de 'Springfield Daily News' werd.
De sociale onlusten en
onrechtsituaties brachten Bellamy tot het schrijven van 'Looking Backward',
waarin hij een visie geeft op een betere, rechtvaardigere samenleving. Hij
streeft een wereld na waarin iedereen gelijk is en iedereen het goede
voorheeft, hetgeen o.a. resulteert in een gelijke verdeling van rijkdommen.
Een wereld zonder criminaliteit, zonder verspilling, zonder
klassenonderscheid, zonder geld, ambtenaren, reclame, legers, bankiers,
handel, gevangenissen. Noem maar op. Een ideale wereld. Utopia. Later schreef
hij ook nog het vervolg, 'Equality' genaamd. In 1898 stierf Edward Bellamy aan
tbc, 48 jaar oud.
113 jaar slapen
- In het kort iets over de
inhoud van LOOKING BACKWARD:
Het is 1887. Hoofdpersoon in het boek is Julian
West. Hij woont in Boston en is welgesteld. Regelmatig kan hij moeilijk in
slaap komen en roept dan de hulp in van een hypnotiseur. Op de avond voordat
hij trouwen zal met Edith Bartlett is het weer zover: in zijn ondergrondse
slaapkamer brengt de hypnotiseur hem in slaap. Deze keer wel erg degelijk.
Boven hem brandt, tijdens
zijn diepe slaap, het huis af en men veronderstelt dat hij is omgekomen. Op
dezelfde plaats wordt weer een nieuw huis gebouwd. 113 jaar later woont ene
dokter Leete in dat huis en als deze in zijn tuin een laboratorium wil bouwen,
wordt bij graafwerk de kelder ontdekt, waarin Julian al die tijd in een soort
comatoestand heeft gelegen. De dokter meldt hem voorzichtig dat het inmiddels
2000 is en neemt hem op in zijn gezin. Daar ontstaat dan het vraag- en
antwoordspel dat het grootste deel van het boek uitmaakt, de discussies over
hoe het vroeger was en vooral hoe het 'nu' is. Hoe de armoede is opgelost, de
economische ongelijkheid is verdwenen, de achterstand van de vrouw opgeheven,
enzovoort enzovoort. Dokter Leete verwoordt Bellamy's eigen kritiek op de
maatschappij van eind negentiende eeuw en hij beschrijft het 'nu', als het
Utopia van het jaar 2000.
Bellamy - clubs
De eerste druk van LOOKING BACKWARD verscheen
in 1888 en werd enthousiast ontvangen. Al heel snel waren er meer dan een
miljoen exemplaren verkocht. Alleen van I)e neqerhut van oom Tom van
Harriet Beecher~Stowe, waren in de negentiende eeuw meer exemplaren verkocht.
Dit enthousiasme leidde tot de oprichting van tal van Bellamv clubs de eerste al
in 1889 in Boston. De leden wilden zich inzetten voor de praktische realisatie
van Bellamvs ideeën. Mede door de geweldige opgang van zijn hoek, leidde het er
in Californie toe, dat daar zo'n zestigtal nationale clubs ontstonden en over
geheel Amerika wellicht 10 maal zoveel. Ze kenden een korte bloeitijd, maar de
meeste waren rond 1894 alweer ter ziele.
Al snel was het boek in diverse vertalingen ook in het buitenland bekend. De
eerste Nederlandse uitgave IN HET JAAR 2000 verscheen al in 1890 (1500
exemplaren). De vertaler, Frank van der Goes, vond dat het boek 'meer wijsheid
en waarheid bevat dan de Nederlandsche staatshuishoudkunde ons in de vele en
uitgebreide werken had gedoceerd.'
In I932 werd in Nederland de
Internationale Vereeniging Bellamy gesticht. Het was nadrukkelijk een vereniging
zonder politieke strekking. In de statuten stond zelfs: 'Het is de leden
verboden, bij het voeren van propaganda of op vergaderingen in verband staande
met het doel der vereeniging, regeeringen of personen of eenige partij~ groep of
beweging aan te vallen of te verdedigen.'
linksboven:
Raambiljet voor de landdag van 15 juni 1947 in het openbaar theater Birkhoven te
Amersfoort.
rechtsboven: J.Horsmeijer jr. landelijk voorzitter houdt de openingsrede.
linksonder: De Rotterdamse gemengde zangvereniging 'Bellamy'.
rechtsonder: Het pseudo Russische Dubbelmannenkwartet 'De Diborki's'.
Na een aantal zéér actieve
jaren met landelijk gezien bijna 30.000 leden en nog veel meer sympathisanten
verspreid over circa 87 plaatselijke afdelingen, met een eigen blad, lezingen,
werkclubs en landdagen, was het in 1940 radicaal afgelopen toen de Duitsers
binnenvielen. Na de oorlog was er wel weer een opleving. Bij de Tweede
Kamerverkiezingen van 17 mei 1946, deed zelfs in negen van de achttien
kieskringen een politieke afsplitsing van de Bellamy-vereeniging mee. Die
zogenoemde Bellamy Partij behaalde echter niet genoeg stemmen voor een
kamerzetel. Zowel deze Bellamy Partij als de Bellamy Vereeniging kregen niet
meer de belangstelling van voor de oorlog terug en kwijnden langzaam weg.
Propaganda-ansichtkaarten en
-bijsluiter
Heroprichter Piet van Gemerden
In 1989 blies Piet van
Gemerden de zaak echter weer nieuw leven in, door contact op te nemen met
Bellamisten-van-toen. Met als resultaat dat de Bellamy-Vereniging vanaf dat
moment weer actief werd. Weliswaar met een zeer bescheiden ledental (zo'n
40stuks) en nagenoeg iedereen was zeventig jaar of ouder, maar wel zéér
gedreven. Dat het Utopia van Bellamy in 2000 niet gerealiseerd zou zijn, zagen
zij natuurlijk allang aankomen. Maar hun oude ideaalbeeld bleef gehandhaafd.
De helaas in 1999 overleden Van Gemerden was daar zeker van: "In alle
lagen van de bevolking rijpt het besef dat de wereld straks niet meer leefbaar
zal zijn, als niet snel wordt ingegrepen in natuur en milieu. Kijk naar wat er
zich in de wereld afspeelt: het zijn de stuiptrekkingen van het
kapitalistische stelsel." En: "Wat mij zo aantrok? Het economische
Bellamy-stelsel is zo eenvoudig en duidelijk. Er is geen andere oplossing
mogelijk dan wat hij voorstaat."
Werken
tot je vijfenveertigste
Vermeldenswaard hierbij is
het feit dat momenteel in Leiden het gemeentebestuur, om de binnenstad
leefbaar en bereikbaar voor personen en (goederen)vervoer te houden, een
haalbaarheidsonderzoek heeft opgestart naar een O.L.S. (Ondergronds Logistiek
Systeem).
Evenals in Leiden lopen er thans dergelijke O.L.S. haalbaarheidsprojecten in
Utrecht, Arnhem / Nijmegen, Tilburg, Aalsmeer / Schiphol / Hoofddorp en
Limburg. En er is het Interdepartementale Projectorganisatie Ondergronds
Transport, IPOT genaamd wat momenteel door het Ministerie van Verkeer en
Waterstaat wordt geleid.
Het leven is enerzijds heel
sober, anderzijds comfortabel. De privé-woningen zijn heel eenvoudig
ingericht. Maar gemeenschappelijke ruimten zoals restaurants,
ontspanningsgebouwen en bibliotheken ("voor de gezellige helft van ons
leven," aldus dr. Leete) zijn weelderig ingericht. Eten doet men
voornamelijk buitenshuis. Het koken in privé-woningen vindt men verspilling
van tijd en energie.
Er is volkomen vrijheid voor
elke godsdienstige en ethische richting. De vrouw zal volgens Bellamy evenveel
rechten en plichten hebben als de man. Een citaat uit In het jaar 2000:
"Behoeft de vrouw die gaat trouwen dan niet het bedrijfsleven te
verlaten?" vroeg ik. "Nee, evenmin als de man", antwoordde dr.
Leete. "Waarom zou zij dit doen? De gehuwde vrouwen hebben immers geen
huishoudelijke plichten van belang meer en hun echtgenoten zijn toch geen
kleine kinderen die verzorgd moeten worden." En: "Natuurlijk zijn de
vrouwen niet van de mannen afhankelijk."
TECHNIEK
Een paar van de technische
vondsten van Bellamy (in 1887!):
-
Een
ondergronds logistiek systeem (OLS) zoals nu o.a. in Leiden wordt
onderzocht
-
Als
het gaat regenen, schuiven automatisch daken boven de trottoirs
-
Energiewinning
uit getijdenkracht
-
Vuilverbrandingsinstallaties
-
Televisie:
via een elektroscoop in combinatie met de telefoon kan men thuis
van theatervoorstellingen genieten.
-
Radio:
in woon- en slaapkamers kunnen met een knop diverse muziekgenres
en concerten ten gehore worden gebracht, evenals preken door populaire
dominees
-
Kerken
en concertzalen trekken nog maar weinig bezoekers
-
Credit
cards
Broederlijke beschaving
In Bellamy's samenleving zijn de mensen van harte tot het goede geneigd.
Alle mensen zijn solidair. 'A new fraternal civilization' noemde Bellamy
het, een nieuwe broederlijke beschaving. De sterke moet er voor de zwakke
werken. Gehandicapten en zwakkeren hebben hetzelfde inkomen als de overige
arbeiders. Niemand kan en wil zich nog verrijken ten koste van anderen.
"Niemand staat zo hoog, dat hij een trotse toon tegen een werkman
van de allerlaagste klasse zou durven aanslaan. Ambtenaren en regeringspersonen
zijn niet alleen in naam, maar wérkelijk de helpers en dienaren van
het publiek. Het is zeldzaam, als het volk aanleiding heeft om een hoge
ambtenaar anders dan dankbaar te zijn", zegt dr. Leete.
links: uitreksel van 'In het jaar 2000'
en 'Gelijkheid voor allen'.
rechts: 'Grondslagen voor een nieuwe maatschappij'.
De ongelijke
verdeling van kennis en beschaving wordt onmenselijk gevonden. Dr. Leete
zegt: "Wij geloven dat het mensdom voor het eerst de verwezenlijking
van Gods ideaal nabij komt." Een dominee zegt in In het jaar 2000:
"De menselijke natuur is in haar wezenlijke trekken goed, niet
slecht. De mensen zijn in hun natuurlijke bedoeling en structuur edelmoedig
en niet zelfzuchtig, barmhartig en niet wreed, medelevend en niet arrogant,
godgelijk in hun streven, bezield met goddelijke impulsen van tederheid
en zelfopoffering." Julian West voelt zich gegeneerd bij zoveel
goedheid en vooruitgang, hij voelt zich beschouwd als een vertegenwoordiger
van een veracht tijdperk, 'een aangespoeld schepsel'. Wat heb ik vroeger
gedaan om het onrecht te verkleinen, vraagt hij zich af.
Hemel
en Marx
Bellamy
oogstte zeer veel enthousiasme, maar ook veel kritiek. Een luchtkasteel,
met wolken als fundament, zo reageerde zijn tijdgenoot Henry George.
van de Duitser H.Erdmannsdorffer verscheen na 1891 in Nederland al een
boek waarin hij Bellamy's ideeen verwierp: 'Het zou heerlijk zijn, maar
het zal niet gebeuren! Het eist een rijpheid van geest bij de gehele
bevolking, zoals wij ze thans nog in de verste verte niet bij het volk
bemerken'. De Nederlandse socialistische krant Het Volk schreef in 1938
dat de Bellamisten een zwak werkelijkheidsbesef hadden. Prof.J.W.Schulte
Nordholt zei 16 maart 1990 in een pagina groot artikel over Bellamy
in Trouw: Ja, het is het koningkrijk der hemelen op aarde, vermengd
met een stevige scheut Marx.' Kotholieken werd indertijd afgeraden Bellamyaan
te worden.
Maar er waren wel Bellamyanen uit andere christelijke kringen. 'Wij
roepen onze geloofsgenoten op, onze rijen te komen versterken.' Zij
vonden dat de Nieuwe Gemeenschap 'gegrondvest is in het Evangelie en
beantwoordt aan de Wet der Naastenliefde'.
DAGERAAD - Nog even terug naar Edward Bellamy zelf.
Na een kritische recensie in de Bostonse krant The Transcript schreef
hij een ingezonden brief, op 30 augustus 1888, waarin hij zijn bedoeling
nog eens uitlegt: "Hoewel het de vorm heeft van een fantasierijke
romance, is Looking Backward in alle ernst bedoeld als een voorspelling,
in overeenstemming met de principes van de evolutie, van het volgende
stadium in de industriële en maatschappelijke ontwikkeling van de mensheid."
Bellamy vindt dat er aanwijzingen zijn voor "de impliciete voorspelling
dat de dageraad van het nieuwe tijdperk al aanstaande is en dat de volle
dag snel zal volgen. Alle nadenkende mensen zijn het er mee eens dat
de huidige samenleving voor grote veranderingen staat. De enige vraag
is, of die ten goede of ten kwade zullen zijn. Degenen die geloven in
de wezenlijke goedheid van de mens neigen naar de eerste visie, degenen
die geloven in zijn wezenlijke slechtheid, naar de tweede. Wat mij betreft,
ik hou het op de eerste mening. 'Looking Backward' is geschreven in
de overtuiging dat de Gouden Eeuwen vóór ons liggen en niet achter ons,
en dat ze niet ver weg zijn. Onze kinderen zullen het zeker zien, en
wij ook, als we het verdienen met ons geloof en ons werk."
DE
ECONOMIE
De oude 12 hoofdpunten
uit Bellamy's ideeën over economie:
-
Een
volk is niet welvarend zolang niet iedereen gelijkelijk in de welvaart
deelt.
-
De
hulpmiddelen tot het scheppen van welvaart behoren in handen te
zijn van de gemeenschap.
-
Het
voornaamste middel tot welvaart is arbeid. De gemeenschap heeft
recht op de arbeid van al haar leden.
-
Geen
enkel individu heeft uitsluitend rechten. Iedereen heeft ook plichten
tegenover de gemeenschap.
-
Arbeidsplicht
rust op iedereen, en dus kan niemand het recht op arbeid of het
recht op het geproduceerde onthouden worden.
-
De
vrouw heeft dezelfde rechten en plichten als de man. De arbeid in
het gezin strekt tot nut van de gemeenschap en is dus gelijkwaardig
aan iedere andere arbeid.
-
Het
is de plicht van de meest begaafden en sterkeren om betere of meer
arbeid te verrichten dan iemand die naar lichaam of geest zwakker
is.
-
De
moeilijkheid van arbeid wordt niet vertaald in meer loon, maar in
minder arbeidsuren.
-
Het
gelijk aandeel in de gemeenschappelijke welvaart is het onvervreemdbaar
eigendom van iedereen, levenslang.
-
Ieder
mag zijn aandeel besteden naar eigen keuze.
-
Het
aanbod van goederen wordt geregeld door de vraag ernaar.
-
Omdat
machines een zeer belangrijk middel tot productie zijn, behoren
zij toe aan de gemeenschap, net als spoorwegen, telegraaf, telefoon,
enz.
Missal:
"Je kunt een Bellamy-samenleving (of Bellamy-economie of economie
van de gelijkheid) onder verschillende aspecten bekijken":
-
Een
economie van de gelijkheid werkt volgens het principe van 'gun een
ander alles wat je jezelf ook gunt'. Dit is in de praktijk niets
anders dan de christelijke naastenliefde.
-
Een
economie van de gelijkheid zou je even goed een boeddhistisch georiënteerde
samenleving kunnen noemen. Het individuele en groepsegoïsme als
oorzaak van alle ellende maakt plaats voor aandacht voor de medemens
en gemeenschapszin.
-
In
een economie van de gelijkheid worden de humanistische idealen van
vrijheid, gelijkheid en broederschap werkelijkheid.
-
Een
economie van de gelijkheid is noch kapitalistisch noch communistisch
maar heeft een extra dimensie nl. menselijkheid. Naast het rationele,
verstandsmatige materialisme kent een samenleving die gebaseerd
is op het gelijkheidsprincipe ook nog het hart als absoluut en onvervreemdbaar
kenmerk van elke mens. Praktisch uit zich dat in de liefde voor
en de volledige acceptatie van de medemens.
-
Een
economie van de gelijkheid kent geen 'winners' en 'loosers' maar
enkel en alleen 'winners'. Er is namelijk sprake van een win-win
situatie. Niemand staat er buitenspel, iedereen levert zijn bijdrage
aan de algemene welvaart en dus zijn eigen welvaart. Eigen nut en
maatschappelijk nut zijn geen tegenstellingen meer.
-
Een
economie van de gelijkheid is een eenvoudige, rechtvaardige samenleving.
De eenvoud van de economie maakt het beheersbaar, in tegenstelling
tot de huidige economie, die even onvoorspelbaar, onbestuurbaar
en soms even destructief is als het weer. Het maakt een extreem
efficiënte, stabiele samenleving mogelijk.
-
Een
economie van de gelijkheid opent perspectieven die de huidige economie
nooit zal kunnen realiseren: een menselijke samenleving, een toekomstperspectief
voor het menselijk ras door een duurzame en ecologisch verantwoorde
economie. We kunnen voor iedereen alle materiële behoeften vervullen
die wij zinvol, betaalbaar en ecologisch verantwoord achten. De
middelen en de techniek hebben wij; het is allen een verdelingsvraagstuk.
INTERNATIONALE VERENIGING BELLAMY
Het complete archief
van de Nederlandse Bellamy-Vereniging is ter inzage overgebracht
naar het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Cruquiusweg
31, 1019 AT Amsterdam, 020-6685866 |
INTERNET
Ook op Internet is het nodige te vinden over Bellamy. Bijv.
http://www.sjsu.edu/faculty/wooda/bellamy.html van Andrew Wood, ass.professor aan San José State University, met een afbeelding van het handschrift van de eerste pagina van 'Looking Backward'.
De Nederlandse Bellamy vereniging is te vinden op www.bellamy.nl met o.a. de Nederlandse vertalingen van de boeken.
Auteur: Het visioen van Edward Bellamy - W.M.J. Ruigrok