van woensdag 7 april 1999 Vliegas en slib 'in beton gevaar voor gezondheid Grondig onderzoek naar risico's is hard nodig DEN HAAG - Vliegas In beton en vervuild slib in cement verhogen het risico voor de gezondheid. Daarover zijn deskundigen het eens. Het wordt hoog tijd voor onderzoek naar de gevaren van betonstof en betonpuin met vliegas en cement, dat Is geproduceerd met vervuild slib. "Het hele periodiek systeem komt erin voor. Dit moet tot problemen leiden bij mensen die In beton boren, zagen en frezen." Dat zegt Ir. L.M.M. Nevels, directeur van Edelchemie Panheel BV in Panheel, Hij staat in zijn mening beslist niet alleen. "Een verhoogd risico voor werknemers lijkt plausibel. Vliegas bevat ongetwijfeld een hele batterij aan chemicaliën. Onderzoek naar de risico's voor de gezondheid zou zinvol zijn", aldus prof, dr. J.C.S. Kleinjans. Hij is verbonden aan het Nutrition and Toxicology Research Institute (Nutrim) en hoogleraar milieugezondheidskunde aan de Universiteit van Maastricht. Voor hem staat vast, dat vliegas uit met poederkool gestookte elektriciteitscentrales leidt tot breuken in het DNA van witte bloedcellen. Dat bleek bij een onderzoek onder medewerkers in een fabriek van Lytag-korrels, Die worden gebruikt als toeslagmateriaal in beton, bij de productie van Poriso bouwstenen en in de fundering van wegen, "Mogelijk treden ook andere ongewenste, veranderingen op, zoals puntmutaties in het DNA. Je kunt niet zeggen 'er is niets aan de hand', De discussie over fijn betonstof, de aandacht voor deeltjes die door de lucht zweven, is terecht. Er is reden om je zorgen te maken over de gezondheid van werknemers in de betonfabrieken", vindt Kleinjans. Combinatie met kwarts Uit een heel andere hoek dan de gezondheidskunde komt vergelijkbare kritiek. Dr. J. Quakernaat is mineraloog of aardwetenschapper bij TNO te Apeldoorn, "Als je het oppervlak van beton vergroot, bijvoorbeeld door verwering, zouden de in liet materiaal geïmmobiliseerde stoffen weer vrij kunnen komen. In de natuur worden hele gebergten op die manier teruggebracht tot fijne deeltjes. Daardoor is de zee zout. Dat gebeurt ook met beton, maar je kunt verwachten dat het veel sneller gaat dan met natuursteen. De uitloging van beton op korte termijn zal wel goed onderzocht zijn. Maar als de situatie op lange termijn zo onzeker ligt, moet daar dan niet eens naar gekeken worden? Het antwoord is 'ja', maar het gebeurt gewoon niet", aldus Quakernaat. "Overdreven geformuleerd zit in vliegas het hele periodiek systeem. Het zou me niets verbazen als je in betonstof heel veel milieuverontreinigende stoffen zou terugvinden, Of dat kwaad kan, is een volgende vraag, De combinatie met het kwartsstof uit beton zou wel eens een extra risico voor de gezondheid kunnen betekenen". Overschreden De aanleiding tot de discussie over de gevaren van betonstof Is een rapport van de Bond van Fabrikanten van Betonproducten in Nederland (BFBN) te Woorden, Bijna twee jaar geleden zijn tien betonproductenfabrieken geselecteerd. Op alle plaatsen en bij alle activiteiten in deze fabrieken bleek de norm voor respirabel kwartsstof te worden overschreden. Uit de mijnbouw is bekend, dat kwarts tot stoflongen en kanker kali leiden. Volgens de BFBN Is er echter door de jaren heen geen verband gelegd tussen het kwartsstof in de betonproductenindustrie en de gezondheid van de medewerkers. Uit het onderzoek blijkt echter ook, dat de norm voor Inhaleerbaar stof (deeltjes die kunnen worden Ingeademd) eveneens overal wordt overschreden, De norm voor respirabel stof (deeltjes die tot de longen doordringen) wordt op de meeste plaatsen en bij de meeste activiteiten over schreden. Het rapport geeft geen indicatie van de samenstelling van dit algemene betonstof. Kwarts is een bestanddeel van grind en zand. Het heeft altijd al deel uitgemaakt van beton. Do toevoeging van vliegas en vervuild slib echter is relatief nieuw. Er zijn nauwelijks gegevens bekend over de risico's van deze stoffen op de lange termijn voor de gezondheid van de medewerkers. Inmiddels heeft Tweede-Kamerlid De Wit van de Socialistische Partij vragen gesteld over het gevaar van vliegas in beton aan staatssecretaris Hoogervorst van Sociale Zaken. Die heeft laten weten, dat bij de wagen niet binnen drie we. ken kan beantwoorden. Het kost hem moeite om aan informatie over de relatie tussen vliegas en de gezondheid te komen, De ken. nis ligt blijkbaar niet voor het oprapen. Volgens Nevels is het niet moeilijk je voor te stellen wat het risico is van vliegas en cement met vervuild slib in beton, "Alles wat je via slib en toeslagen aan het cement toevoegt, komt in het beton terecht. Alleen kwik, cadmium, wat nikkel en een deel lood verdampen. In een kubieke meter beton gaat zo'n driehonderd kilo cement, Dam komen de vul- en hulpstoffen nog bij, zoals vliegas en plastificeerders. In een of twee generaties wordt het beton verziekt met alle mogelijke stoffen, die er vroeger nooit in hebben gezeten, Dit gaat tot een extreme kostenpost voor gezondheid leiden", aldus de directeur van Edelchemie. Diffuse verspreiding Het is indrukwekkend wat er aan zware metalen in liet cement zit. Het product van de Eerste Nederlandse Cement Industrie (ENCI) Is nog een juweeltje vergeleken met het cement uit België en Frankrijk. Wat je krijgt van zware metalen zijn allergische reacties, Deeltjes komen in de longblaasjes en In de huid terecht, Het menselijk immuunsysteem moet reageren op een totaal nieuwe situatie. Het komt In aanraking niet allerlei stoffen die je niet eens kent", aldus Nevels, Hij ziet de diffuse verspreiding van 'alle elementen van het periodiek systeem' als een grote bedreiging voor mens en milieu. "Bij vliegas moet je bijvoorbeeld denken aan uraniumoxide op microschaal. Tien tot de min zesde of min twaalfde gram lijkt heel weinig, maar het gaat al gauw om duizenden deeltjes per kilogram beton. Er zijn maar een paar wetenschappers die hier iets over durven zeggen.' Nevels ziet de toekomst somber in: "Langzaam maar zeker verkankeren wij alle grondstoffen en stelen wij zo de toekomst van de komende generatie. De Arbo-diensten, ziekenhuizen en de zorgsector krijgen steeds meer werk, Het is om moedeloos van te worden."