Boekhoudfraude bij gemeenten schering en inslag 2004-12-24
drs. Leo Verhoef, registeraccountant, 24 december 2004 (Leo
Verhoef (57) was tot aan 1995 werkzaam als accountant, achtereenvolgens
bij Van Dien+Co (opgegaan in Price Waterhouse Coopers) en vanaf 1989 bij
VB Accountants, het vroegere Verificatiebureau der Nederlandse Gemeenten
(opgegaan in Deloitte). Vanaf 1995 is hij werkzaam als interim-manager.
Onder andere adviseert en traint hij gemeenteraadsleden in het omgaan
met gemeentelijke begrotingen en jaarrekeningen.)
De Volkskrant van 19 november 2004 laat in het artikel "Vraagtekens bij
gemeentebegrotingen" weten dat er grote vraagtekens geplaatst kunnen
worden bij menige gemeentebegroting. Er worden voorbeelden gegeven van
zogenaamde sluitende begrotingen die in werkelijkheid helemaal niet
sluitend zijn. Het artikel meldt ook dat tussen 2000 en 2002
verschillende gemeenten veel meer geld binnen kregen dan zij uitgaven
maar dit met handigheidjes voor hun burgers onzichtbaar wisten te maken.
Oud-hoogleraar accountancy Hans Blokdijk zegt in het artikel: "Gemeenten
hebben een schandaal à la Ahold of Enron nodig. Dat zou de boel
opschudden en accountants wekken."
De Volkskrant heeft het topje van een ijsberg ontdekt! Hoogste tijd uit
de doeken te doen dat boekhoudfraude ook voorkomt bij veel gemeenten en
provincies. De omvang bedraagt Nederland-breed vele miljarden euro's.
Met instemming van accountants. Bij Amsterdam gaat het inmiddels om zo'n
2 miljard euro. Wie zijn de slachtoffers? De belastingbetalers raakten
onnodig vele miljarden euro's kwijt.
Inleiding
Net zo goed als ondernemingen na afloop van elk jaar met hun
jaarrekening rekening en verantwoording moeten afleggen aan hun
aandeelhouders en andere belanghebbenden, moeten gemeenten en provincies
na afloop van elk jaar met hùn jaarrekening rekening en verantwoording
afleggen aan hùn "aandeelhouders". Dat zijn de burgers. Voorafgaand aan
elk jaar komen gemeentebesturen en provinciebesturen bij onze
volksvertegenwoordigers (gemeenteraden en Provinciale Staten) om
toestemming aankloppen tot het vaststellen van tarieven voor allerhande
lokale belastingen en heffingen, en het doen van uitgaven. Steevast is
het verhaal: "U begrijpt, het is allemaal bijzonder krap, er is nergens
geld voor en de onroerende zaakbelasting moet echt weer omhoog". En dan
gaan de lokale belastingen en heffingen weer met sprongen omhoog.
Na afloop van elk jaar leggen al die gemeentebesturen en provinciebesturen
rekening en verantwoording af over wat er werkelijk aan opbrengsten is
binnengekomen, waar het geld allemaal aan besteed is, en wat er
eventueel als voordelig saldo is overgehouden dan wel als nadelig saldo
tekort is gekomen. Daar zit een geweldig probleem. Want als zou blijken
dat er geweldig is overgehouden, zou zomaar kunnen worden geconcludeerd
dat er voor de verhoging van de OZB helemaal geen reden was. Dat zou zo
maar het einde kunnen zijn van voorspoedige wethouderscarrières. Is dat
de reden voor al die geweldige boekhoudfraudes bij veel gemeenten?
Boekhoudfraude
Jaarrekeningen van gemeenten nodigen niet uit om die eens ter hand te
nemen. Gemeenteraadsleden moeten wel. Voor hen is de jaarrekening, na de
begroting, het belangrijkste document in hun controle op het
gemeentebestuur. Daar worden ze voor betaald. Echter, voor verreweg de
meeste gemeenteraadsleden is zo'n jaarrekening maar een eng stuk. Het
gaat over financiën, en daar hebben ze een hekel aan. Ik zou dan ook de
gemeenteraadsleden niet de kost willen geven die nog nooit de
jaarrekening van hun gemeente aan de binnenkant hebben bekeken. De pers
doet dat ook niet. Die schrijft gewoonweg de persberichten over die
gemeentebesturen over die jaarrekeningen verstrekken.
En die
persberichten spreken in het algemeen over kleine overschotjes of kleine
tekorten. Want die jaarrekeningen laten in het algemeen kleine
overschotjes of kleine tekorten zien. "U begrijpt, aan een verhoging van
de OZB valt al weer niet te ontkomen". Maar wie neemt nou eens de moeite
om te kijken of al die jaarrekeningen wel eerlijk verslag doen van alle
opbrengsten en uitgaven en van de als zodanig gepresenteerde saldi
daarvan? Dat zouden de accountants gedaan moeten hebben die al die
goedkeurende accountantsverklaringen bij die jaarrekeningen verstrekt
hebben. En als die accountants nou eens hun werk niet goed gedaan
hebben?
Zoals bij al die andere boekhoudaffaires waar we in de afgelopen
tijd mee kennis gemaakt hebben. Wel, die moeite heb ik genomen. En de
resultaten waren verbijsterend. Wie zich jaarrekeningtechnisch sterk
genoeg voelt, de weg heeft leren vinden in die gemeentelijke
jaarrekeningen, weet heeft van wat een balans is en wat de dwingende
samenhang is tussen balans en rekening van baten en lasten, komt na enig
speurwerk tot de ontstellende conclusie dat de rekening van menige
gemeente een totaal onvolledig beeld geeft van de opbrengsten en de
uitgaven en het saldo daarvan. Ik heb in de afgelopen jaren de
jaarrekeningen van inmiddels zo'n 100 gemeenten en provincies bekeken,
waarvan sommige al enige jaren achtereen. De conclusies zijn
verbijsterend.
Sommige gemeenten schromen niet om honderden miljoenen euro's voor hun burgers te verzwijgen. Oordeelt u zelf. In de eerste kolom geef ik het saldo waarmee de rekening officieel
eindigt. In de tweede kolom geef ik het door mij ontdekte werkelijke
saldo. In de derde kolom staat de omvang van de boekhoudfraude. In de
vierde kolom staat de in de jaarrekening gevonden opbrengst van de OZB.
Amsterdam
(x € mln)
|
Saldo |
Saldo |
|
|
|
rekening |
werkelijk |
verschil |
OZB |
1998 |
1 |
292 |
291 |
118 |
1999 |
0 |
376 |
376 |
123 |
2000 |
0 |
722 |
722 |
123 |
2001 |
-5 |
350 |
355 |
141 |
2002 |
17 |
440 |
423 |
141 |
2003 |
-6 |
-194 |
-188 |
150 |
|
7 |
1986 |
1979 |
796 |
|
Rotterdam
(x € mln)
|
Saldo |
Saldo |
|
|
|
rekening |
werkelijk |
verschil |
OZB |
1998 |
15 |
45 |
30 |
159 |
1999 |
0 |
237 |
237 |
165 |
2000 |
17 |
172 |
155 |
165 |
2001 |
28 |
-29 |
-57 |
? |
2002 |
16 |
90 |
74 |
183 |
2003 |
39 |
156 |
117 |
203 |
|
|
671 |
556 |
|
|
Den Haag
(x € mln)
|
Saldo |
Saldo |
|
|
|
rekening |
werkelijk |
verschil |
OZB |
1997 |
449 |
658 |
209 |
100 |
1998 |
29 |
121 |
92 |
98 |
1999 |
91 |
60 |
-31 |
98 |
2000 |
42 |
136 |
94 |
103 |
2001 |
89 |
137 |
48 |
100 |
2002 |
66 |
85 |
19 |
105 |
2003 |
92 |
57 |
-35 |
120 |
|
858 |
1254 |
396 |
724 |
|
De cijfers spreken voor zich. Amsterdam had in de jaren vanaf 1998 de
OZB helemaal kunnen overslaan zonder in de rode cijfers te komen.
Rotterdam had met de helft van de geïncasseerde OZB kunnen volstaan. De
Haag is in tweeërlei opzicht opvallend. De jaarlijkse overschotten
waarmee het gemeentebestuur van Den Haag zelf naar buiten kwam, waren al
voldoende om ook in Den Haag de hele OZB achterwege te laten. Dat was de
gemeenteraadsleden van Den Haag, die toch onze (volks)vertegenwoordigers
zijn, nog nooit opgevallen. Die zouden nu dus moeten opstappen vanwege
gebleken algehele incompetentie en schromelijke verwaarlozing van hun
allereerste taak als volksvertegenwoordigers!
Enige andere voorbeelden:
Het gemeentebestuur van Tilburg liet de winst-en-verliesrekeningen over de jaren 2000-2003 sluiten met steeds een heel klein overschotje, in totaal over die jaren van 18 miljoen euro. In werkelijkheid was er in die jaren 280 miljoen euro overgehouden. Een boekhoudfraude van 262 miljoen euro dus. Met dat verzwegen bedrag had met groot gemak de OZB (circa 28 miljoen euro per jaar) in die jaren overgeslagen kunnen worden. Ook Tilburg zou dan nog niet in de rode cijfers zijn beland.
De rekeningen van gemeente Eindhoven over de jaren 1998-2003 laten in totaal een overschot zien van circa 52 miljoen euro. In werkelijkheid hield de gemeente in die jaren bijna 260 miljoen over. De OZB-opbrengst was over die jaren circa 230 miljoen euro. Ook het gemeentebestuur en de gemeenteraad van Eindhoven moeten dat maar eens gaan uitleggen. Het gemeentebestuur van Haarlemmermeer presenteerde over de jaren 1998-2003 een klein overschotje van circa 20 miljoen euro. In werkelijkheid was er bijna 260 miljoen euro meer overgehouden. De OZB-opbrengsten bedroegen in die periode circa 220 miljoen euro.
Het kan ook anders. Het gemeentebestuur van Breda liet de winst-en-verliesrekeningen over de jaren 1999-2003 steeds eindigen met een positief saldo zo tussen de 15 en 25 miljoen euro, in totaal over die jaren een overschot van zo'n 100 miljoen euro. In werkelijkheid was er een overschot in die jaren van circa 22 miljoen. In totaal werd er dus een kleine 80 miljoen aan uitgaven verzwegen. Waar ging dat geld aan op? De burgers van Breda mochten dat blijkbaar niet weten.
Opcenten Motorrijtuigenbelasting
U bent in het gelukkige bezit van een auto? Een belangrijk deel (ongeveer 40%) van de door u betaalde Motorrijtuigenbelasting gaat naar uw provincie. En wat doen ze met dat geld? Kijkt u eens naar mijn bevindingen over provincie Gelderland.
Gelderland
(x € mln)
|
Saldo |
Saldo |
|
|
|
rekening |
werkelijk |
verschil |
OZB |
2000 |
2 |
139 |
137 |
? |
2001 |
8 |
108 |
100 |
96 |
2002 |
13 |
130 |
117 |
103 |
2003 |
8 |
-34 |
-42 |
113 |
|
31 |
343 |
312 |
|
|
Gelderland had van de opcenten Motorrijtuigenbelasting 80% niet nodig.
Het provinciebestuur van Noord-Holland presenteerde over de jaren
1997-2003 steeds kleine overschotjes; in totaal 38 miljoen euro. In
werkelijkheid was er over die jaren bijna 380 miljoen overgehouden. De
opcenten Motorrijtuigenbelasting zullen over die jaren zo'n 600 miljoen
euro zijn geweest. De helft was ook genoeg geweest.
Accountants
Bij al deze misleidende jaarrekeningen staan desondanks goedkeurende
accountantsverklaringen. Verbijsterend! Dus klaagde ik verschillende
accountants, verspreid over alle vier de grote accountantskantoren
(Deloitte, Ernst & Young, KPMG, Price Waterhouse Coopers) aan bij de
Raad van Tucht voor Accountants. Deze Raad van Tucht bestond het om in
de eerste door mij aangespannen procedure de betreffende accountant
vanwege procedurefouten van de Raad zelf vrijuit te laten gaan en in de
volgende procedures de accountants vrijuit te laten gaan omdat "het
binnen de provinciale en gemeentelijke verslaggeving niet ongebruikelijk
is dat bedragen buiten de rekening van baten en lasten worden gehouden".
Verbijsterend! In hoger beroep voor het College van Beroep voor het
bedrijfsleven bestond dit College het om alweer louter door
procedurefouten van het College zelf de betreffende accountants vrijuit
te laten gaan. De accountants gingen dus niet vrijuit omdat ik ongelijk
zou hebben met mijn beweringen over misleidende jaarrekeningen, wat al
die gemeente- en provinciebesturen daarna rondbazuinden.
Justitie
In circa 20 gevallen deed ik aangifte van boekhoudfraude (i.c.
valsheid in geschrifte in jaarrekeningen, waarop zeven jaar
gevangenisstraf kan staan, een zwaar misdrijf dus) bij Justitie. Deze 20
gevallen zijn samen "goed" voor een boekhoudfraude van zo'n vijf miljard
euro. Echter, het Openbaar Ministerie is totaal niet toegerust om zoiets
als boekhoudfraude te onderkennen en te vervolgen. (Aldus
procureur-generaal Steenhuis.) En dus verdwenen mijn aangiften onderin
bureauladen. De enkele aangifte die het bureau van een Officier van
Justitie haalde, werd vervolgens geseponeerd. Reden? De Raad van Tucht
voor Accountants had de betreffende accountants toch vrijuit laten gaan?
Dus moest Leo Verhoef wel helemaal ongelijk hebben met zijn beweringen
over verzwegen overschotten, want anders zou die Raad van Tucht die
accountants wel ongenadig gestraft hebben, is de redenering.
Ongelofelijk? Echt waar!
De slachtoffers
De slachtoffers van deze boekhoudfraudes zijn de belastingbetalers.
Een aanzienlijk deel van de Inkomstenbelasting wordt via het Gemeentefonds en het Provinciefonds doorbetaald
aan de gemeenten en provincies. Daarbovenop heffen gemeenten
rechtstreeks bij hun inwoners de Onroerende zaakbelasting. Een zeer
aanzienlijk deel van de Motorrijtuigenbelasting komt terecht bij de
provincies. De boekhoudfraude maakt onzichtbaar dat de belastingbetalers
in de afgelopen jaren miljarden euro's teveel aan belastingen hebben
betaald.
Wat kan de belastingbetaler doen behalve kennis nemen van dit
schandaalverhaal? Al die accountants, die geacht werden voor hun
belangen op te komen (presenteren accountants zich niet graag als
"vertrouwensman van het maatschappelijk verkeer"?), eruit schoppen,
alles wat aan die accountants voor hun broddelwerk betaald is,
terugvorderen, en alle teveel betaalde belastinggelden terugvorderen.
Drs. L.W. Verhoef
registeraccountant
Wijk bij Duurstede
Overzicht van bewijzen van boekhoudfraude gepleegd door de overheid
1) Brief aan de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid met erkenning van boekhoudfraude
2) Verslag met audit van de Algemene Rekenkamer over 2010 van het Spaarfonds voor de AOW
3) Registeraccountant drs. Leo Verhoef aan de Algemene Rekenkamer over Spaarfonds voor de AOW
4) Brief aan registeraccountant drs. Leo Verhoef met commentaar op het antwoord Algemene Rekenkamer
5) Het wetsvoorstel in de Tweede Kamer voor het opheffen van het Spaarfonds voor de AOW
6) Het door de Algemene rekenkamer vastgesteld Saldo van het Spaarfonds voor de AOW in 2011
7) We zijn op zoek naar een advocaat met ballen om de overheid voor de rechter te slepen
8) Voorbeeldbrief voor kandidaat-raadsleden om de financierring van het gemeentebeleid te waarborgen
9) Voorstel aan alle Gemeenten in Nederland om voorlichting te geven over de gevolgen m.b.t. de AOW
|