Gezondheidszorg en kapitalisme in de VS uit de Promotor van 1992
In dit artikel zullen we zien hoe gezondheidszorg en kapitalisme
samengaan. Als voorbeeld nemen we de ontwikkelingen in de VS. Hillary
Clinton, de vrouw van de Amerikaanse president Bill Clinton, wordt door
de gevestigde nieuwsmedia omschreven als een weldoenster van formaat.
Dit omdat ze in de VS de supervisie heeft over de ontwikkeling van een
nieuw gezondheidssysteem dat ten goede moet komen aan alle Amerikanen.
Maar het gezondheidsstelsel heeft niets te maken met sociale en
rechtvaardige principes. Integendeel, het stelsel zal alleen maar die
basis gezondheidsvoorzieningen bevatten waarbij voor de Amerikaanse
kapitaalbezitters de winsten op productieve arbeid optimaal zullen zijn.
Voor de zwakkeren (ouden van dagen, arbeidsongeschikten etc.) zal het
nauwelijks tot niets opleveren. Zij zullen in de huidige slechte
situatie blijven zitten.
Acht jaar Reaganomics en vier jaar Bush hebben de Amerikaanse economie
aan de rand van de afgrond gebracht. De kenmerken van deze economische
politiek zijn: bankencrisis, beursexcessen en leven op de pof. Het zijn
vooral deze drie factoren die de Amerikaanse economische structuur en
daarmee hun internationale economische machtspositie de afgelopen jaren
hebben uitgehold.
"Eerst nu dringen de gevolgen in hun gehele, ongelooflijke omvang
door tot het publiek. Het schandaal rondom de Amerikaanse hypotheek en
spaarbanken zal in onze geschiedenis te boek komen te staan als een van
de meest verbijsterende gevallen in zijn soort, en zeker als het meest
geldverslindende. Het schandaal bestaat kort gezegd uit de grootste
plundering van hypotheek en spaarbanken en in feite van overheidsgelden.
In de jaren zeventig was het land in de ban van het Watergate-schandaal
en werd Richard Nixon de laan uitgestuurd omdat hij te veel wist.
Ronald Reagan overleefde een kolossaal en voor iedereen zichtbaar
fraudeschandaal doordat hij helemaal van niets wist."
Citaat van de Amerikaanse econoom John Kenneth Galbraith in The New
York Review begin februari 1990. De ware omvang van deze kapitalistische
witteboordencriminaliteit, waaraan vele politici en in hun kielzog ook
de CIA vieze handen hebben gemaakt is nog steeds niet te overzien.
Halverwege 1990 maakte de General Accounting Office (de Amerikaanse
Rekenkamer) bekend dat het schandaal minstens 325 miljard dollar maar
misschien wel 500 miljard dollar gaat kosten. Deze cijfers worden de
laatste jaren angstvallig verzwegen en zijn niet meer bijgesteld.
Maar niet alleen de S&L instellingen, ook de handelsbanken zijn in grote
problemen gekomen. In de jaren zeventig hebben vele algemene banken in
de VS zich in de nesten gewerkt door ongebreideld grote hoeveelheden
kredieten te verstrekken aan vele Derde Wereldlanden. Vooral aan
Zuid-Amerikaanse dictaturen die gesteund werden door de VS. De gevolgen zijn
inmiddels bekend. De kredieten zijn door de militaire dictators niet
gebruikt om de economie van hun land op te bouwen maar vooral gebruikt
om zichzelf en hun vriendjes te verrijken. Dit werd door de Westerse
landen gedoogd omdat de dictators de goedkope grondstoffenstroom naar
het westen en de strategische belangen in stand hielden.
Maar de wereldwijde recessie begin jaren tachtig bracht de zaak in feite
tot een bankroet. Gevolg was dan ook dat vele Amerikaanse banken die
kwistig met kredieten gestrooid hadden fors in de problemen kwamen.
Het tijdperk van de Reaganomics kwam voor hun dan ook (net als de S&L
instellingen) "gunstig" uit. In plaats van strengere controle op de
banken betekende dit juist een verdere deregulering en minder controle
op hun doen en laten. Vele banken die enorme bedragen moesten
afschrijven aan niet terugbetaalde leningen stortten zich massaal op de
effectenbeurs. Zij hoopten daarmee vette winsten te behalen om zodoende
de verliezen enigszins te compenseren. Maar net zoals de kunstmatig
opgeblazen onroerendgoedmarkt waar de S&L instellingen mee te maken
kregen, zijn ook de koersen op de aandelenbeurs op drijfzand gebouwd.
Door de gigantische speculaties zijn de afgelopen dertien jaar de
aandelenkoersen ver boven hun reële waarde gestegen, wat in feite een
tijdbom is onder de Amerikaanse economie.
In de jaren tachtig is er in de VS een enorme fusie en overname golf
ontstaan. Deze fusies hadden overwegend een speculatief karakter.
Ze hadden tot doel om vooral korte termijn winsten te behalen.
De zogenaamde leveraged buy-outs zijn zeer bekend geworden. Bij deze
vorm van speculatie werden de aandelen van te voren geselecteerde
bedrijven in één keer opgekocht. Dit gebeurde veelal met Junk Bonds
(hoog renderende risicovolle obligaties) of ander geleend geld. De
aankoop gebeurde door een lucratief bod te doen op de uitstaande
aandelen dat hoger was dan de koers van de aandelen op dat moment.
Voor de aandeelhouders leverde dat natuurlijk al een mooie winst op,
maar de koper had nog grotere plannen. Deze splitste het met schulden
opgekochte bedrijf op in verschillende onderdelen. Deze onderdelen
werden dan weer apart verkocht aan de hoogste bieder, TEN KOSTE VAN WERKGELEGENHEID EN LONEN
Na overname en opsplitsing werden de verschillende onderdelen verkocht
aan de ge‹nteresseerde concurrenten. Deze waren uiteraard bereid om
meer te betalen omdat men nu niet het hele bedrijf hoefde over te
nemen. De niet verkochte onderdelen werden weer samengevoegd. Bij zo'n
samenvoeging vonden dan weer grote reorganisaties en saneringen plaats
om de kosten zo veel mogelijk te drukken. Deze reorganisaties betekenden
in de praktijk een groot verlies aan arbeidsplaatsen. En als er al
arbeidsplaatsen overbleven dan tegen lagere lonen en flexibele
arbeidscontracten. Dit gold ook voor de overgenomen onderdelen.
De winsten bleken gigantisch. In sommige gevallen bedroeg deze een
veelvoud van de aankoopprijs. Dit succes trok natuurlijk allerlei
speculanten aan. Gevolg was dan ook dat deze leveraged buy-outs een
grote vlucht namen. Alleen al in 1988 hadden de Amerikaanse banken
250 miljard dollar gereserveerd voor deze vorm van overnames. Het
uiteindelijke gevolg was dat op een gegeven moment bedrijven opgekocht
en verkocht werden voor bedragen die in geen enkele verhouding meer
stonden tot de productieve waarde ervan ! De totale schuldenlast van
het Amerikaanse bedrijfsleven is mede hierdoor gigantisch gestegen. Een
schuldenlast die de arbeiders met hun productieve arbeid weer zullen
moeten gaan afbetalen. Theodore Forstmann van het beleggingskantoor
Forstmann Little & Co schreef in de Wall SBondshandelaren november
1988 hierover: "De financiële sector is in een stadium beland van
ongebreidelde excessen, waarbij risico's worden genomen die in geen
enkele verhouding meer staan tot het mogelijke rendement.
(=winstgevendheid van een bedrijf, Redactie).
Bijna iedere week wordt de onverantwoordelijkheid verder omhoog gestuwd
en worden Amerikaanse bedrijfsmiddelen ter waarde van miljarden dollars
opgezadeld met schulden die vrijwel onaflosbaar zijn. Overwegend zijn
het beleggingsfirma's, bankiers, advocatenkantoren, specialisten in
leveraged buy-outs en Junk Bonds-handelaren die daarbij en snelle winst
opstrijken ten koste van werknemers, bedrijven, plaatselijke
gemeenschappen, en serieuze investeerders." Robert Mercer, president
directeur van Good Year velde een zelfde oordeel:
"Wall Street is hard bezig de industriële basis van dit land af te
breken. Steeds meer bedrijven zuchten onder enorme schulden die het hun
onmogelijk maken de nodige investeringen te kunnen doen. We zijn in dit
land bezig de koe te slachten, maar kijken vervolgens raar op als we
geen melk hebben" (1). Net zoals de onroerendgoedsector is de fusie
en overname handel ingestort. Vele bedrijven zitten nu met bijna
onaflosbare schulden.
Het mag duidelijk zijn dat de Amerikaanse economische crisis niet,
zoals vele nieuwsmedia beweren een gevolg is van een simpel gebrek aan
consumenten vertrouwen en een langzaam groeiende wereldeconomie. De
problemen liggen veel dieper en zijn niet conjunctureel van aard maar
structureel. De enorme witteboorden criminaliteit en de speculaties
hebben het bankwezen dat als smeerolie in een economie fungeert en het
bedrijfsleven in grote problemen gestort. Dit betekent vooral dat het
Amerikaanse bankwezen en bedrijfsleven fors moeten herstructureren om
de problemen te boven te komen. Deze herstructurering betekent massa
ontslagen, afbraak van arbeidsvoorwaarden en lonen en een verdere
flexibilisering van de arbeid.
Bovenop deze herstructurering komt nog het feit dat de Amerikaanse
kapitaalbezitters in een enorme concurrentiestrijd gewikkeld zijn met
de opkomende Zuid-Oost Aziatische elites en de al bestaande Japanse en
Europese elites. Liberalisering van de kapitaalmarkten heeft ertoe
geleid dat kapitaal en dus productie overal in de wereld ingezet kan
worden. Met name zien we een enorme concurrentiestrijd ontstaan tussen
de gevestigde elites van het westen en de opkomende elites in Zuid-Oost
Azië. De opkomst van het harde kapitalisme in dat werelddeel vormt
rechtstreeks een bedreiging voor de wereldhegemonie van de westerse
kapitaalbezitters. Landen als Zuid-Korea, Taiwan, Hongkong, Singapore,
Indonesië, Maleisië en de laatste twee jaar China laten voor westerse
begrippen ongelooflijke groeicijfers. Zo was de gemiddelde economische
groei van de kapitalistische vrijhandelsgebieden in China de afgelopen
twee jaar meer dan 13% per jaar!
Konrad Seitz, jarenlang strategisch topadviseur op het ministerie van
buitenlandse zaken van Duitsland stelde over deze ontwikkeling onlangs:
"In de wereld wordt een economische oorlog gevoerd. Deze keer niet om
grond of koloniën, maar om markten en technologie."(2)
"De nieuwe economische orde dwingt de industriële wereld tot een massale
herstructurering van het bedrijfsleven. Rationalisering, lean production
en een flexibele arbeidsmarkt zijn het credo van de sanerende managers.
IBM gaat bovenop de 25.000 werknemers die er dit jaar uitgaan, nog eens
60.000 ontslaan. Dat is regel, eerder dan uitzondering. Met de operatie
Centurion snoeide Philips het personeelsbestand met meer dan 70.000
terug naar 240.000 man. Dat is niet genoeg. Organisaties worden platter,
middenkader verdwijnt en voor de vele jonge managers in opleiding is
straks geen personeel meer over om leiding aan te geven. Nu het water
veel bedrijven aan de lippen is gestegen worden alle middelen ingezet
om de productiviteit te verbeteren waardoor in sommige gevallen tussen
de veertig en tachtig procent van het personeel overbodig is geworden.
Werknemer zijn gewaarschuwd. Veiligheid en stabiliteit worden vervangen
door flexibiliteit en freelancing. De toekomst zal het Westen minder
banen brengen. Vooral voor de lagere en middenklassen. Een levenslange
carriêre wordt zeldzaam en voortdurende herscholing een vereiste. Met
35 jaar hoef je bij de meeste werkgevers niet meer aan te komen en
werknemers met een 'krasje' kunnen het wel vergeten als de vrije markt
niets ontziend haar gang blijft gaan." (3)
GEZONDHEIDSZORGPLAN VAN CLINTON
Zoals we gezien hebben, hebben de witte boorden criminaliteit en de
enorme speculaties de economie van de VS zwaar ondermijnd. Banken en
bedrijven zitten in grote problemen. Dit betekent dat in het komend
decennium de bedrijven weinig mogelijkheden meer zullen hebben om nieuw
kapitaal aan te trekken voor investeringen in nieuwe kapitaalintensieve
productiemiddelen, die een hoge arbeidsproductiviteit (en dus hoge
winstgevendheid) met zich meebrengen. Om nu niet in de internationale
concurrentiestrijd ten onder te gaan zal men vooral moeten gaan
investeren in meer arbeidsproductieve productiemiddelen. Met andere
woorden: een gedeelte van het kapitaal gaat vervangen worden door
arbeid. Dit betekent weliswaar een lagere arbeidsproductiviteit.
Maar als de lonen laag genoeg gehouden kunnen worden hoeven de
concurrentiekracht en de winstgevendheid niet in gevaar te komen. De
Amerikaanse werknemers zullen dus alle lasten moeten gaan dragen zodat
de Amerikaanse kapitaalbezitters hun machtsstrijd met hun Zuid-Oost
Aziatische en andere concurrenten om nieuwe markten en technologieën
kunnen voeren. Deze nieuwe markten en technologieën zullen ongekende
winstmogelijkheden bieden voor de kapitaalbezitters in de wereld maar
de prijs wordt uiteindelijk betaald door alle werknemers in de wereld.
Zij worden tegen elkaar uitgespeeld in een concurrentieslag om zo hoog
mogelijke productiviteit met zo laag mogelijke loonkosten, minimale
sociale voorzieningen etc. etc.
GEZONDHEIDSZORG ALS VERDIENCAPACITEIT
Deze verhoogde productiviteit van arbeid moet vooral verkregen worden
door zo hoog mogelijke eisen te kunnen stellen aan de lichamelijke en
geestelijke gesteldheid van de werknemers. "Participeren (=deelnemen,
Redactie) aan betaalde arbeid en het verdienen van een eigen inkomen
zijn twee elementen die centraal staan in het normaal meefunctioneren
in de huidige samenleving. In de gangbare opvatting is de welvaart van
de samenleving en haar burgers hieraan sterk gerelateerd. Vanuit de
welvaartstheorie wordt erop gewezen dat de verschillende vormen van
gezondheidszorg de welvaart kunnen bevorderen "doordat de gezondheidstoestand
van de bevolking mede bepalend is voor de kwaliteit en de
kwantiteit van het aanbod van arbeid op de arbeidsmarkt". Het vermogen
om volwaardig mee te doen op de arbeidsmarkt en geld te verdienen
(earning capacity) hangt in de moderne maatschappij sterk samen met
gezondheid.
In de huidige concurrentiemaatschappij moet je gezond zijn om normaal te
kunnen functioneren. In feite wordt gezondheid steeds meer gelijkgesteld
met het hebben van voldoende productief vermogen en met fysieke en
psychische belastbaarheid. Gezondheid en ziekte gaan een steeds grotere
rol spelen in het toekennen van economische en sociale bestaansmogelijkheden
aan mensen in onze samenleving, waarin productie op de voorgrond
staat. Ten behoeve van een maximale productie moet de arbeidskracht
maximaal inzetbaar zijn. Regelmatig plaatsvindende medische keuringen
bewaken de gezondheid van de onderzochte personen, maar dienen tevens
als instrument om diegenen die niet voldoende meekunnen te selecteren."
(4)
"Als onder druk van economische recessie, technologische ontwikkeling
of anderszins de arbeidsmarkt inkrimpt, wordt de concurrentiegeest onder
de werknemers grimmiger. In een dergelijke situatie is gezondheid van
vitaal belang: je overleven op de arbeidsmarkt hangt ervan af. De
ethicus Jan Rolies wijst erop dat mensen niet door gezondheidsproblemen
hun arbeidskansen in gevaar willen brengen. Gezond zijn en blijven is
een absolute noodzaak om te kunnen deelnemen aan het arbeidsproces en
dus ook aan het consumptiefeest. Dit geldt niet enkel in situaties van
recessie en inkrimpende arbeidsmarkt. De dwang tot groei en concurrentie
die eigen is aan het systeem van de geldeconomie, dwingt bedrijven en
instellingen om met steeds betere en fittere teams op de olympiade van
de wereldmarkt mee te dingen naar de prijzen die in een steeds sneller
tempo worden binnengehaald, verzilverd en verteerd." (5)
En hier komen we dus op de kern van de zaak. Om werknemers optimale
arbeidsprestaties te laten leveren en dit op langere termijn zo te
houden is een basisgezondheidsstelsel nodig. Om in kapitalistische
termen te spreken: de marginale kosten moeten gelijk gemaakt worden aan
de marginale opbrengsten van het stelsel. (Bijvoorbeeld: Om werknemers
optimaal te laten werken is een goede kantine met broodjes en soep een
prima hulpmiddel. Als er echter dure dingen zoals kaviaar en zalm
geserveerd worden levert dat geen extra productie op. Op zo'n moment
zijn de marginale kosten (dure zalm) hoger dan de marginale opbrengst
(mensen werken met zalm niet harder dan met een broodje).) Voor het
voorzieningenniveau van zo'n basisstelsel betekent dit dat dit zodanig
uitgebreid moet worden dat een maximale winstgevendheid aan arbeidsprestaties
geleverd kan worden. Met andere woorden: een gezondheidsstelsel dat alleen
maar ten dienste staat van optimaal winstgevende productieve arbeid.
En dit is natuurlijk de achtergrond waartegen de Amerikaanse machthebbers
besloten hebben om een collectief basisgezondheidsstelsel te ontwikkelen.
Zij beseffen dat de concurrentiestrijd vooral op arbeidsprestaties geleverd
zal gaan moeten worden.
De invoering van het stelsel heeft dus absoluut niets te maken met het
inwilligen van menselijke en sociaal rechtvaardige verlangens van de
Amerikaanse bevolking ten aanzien van een goed gezondheidsstelsel. Het
gaat om een keiharde kapitalistische logica over winstgevendheid van
arbeid. Zo'n basisgezondheidsstelsel zal alleen maar ten goede komen
voor diegenen die noch volop productieve arbeid kunnen leveren na hun
eventuele ziekte.
Voor de langdurig zieken, invaliden (arbeidsongeschikten) en oude van
dagen zal zo'n stelsel nauwelijks voordelen opleveren. Integendeel,
zij zullen een groot gedeelte van de kosten moeten gaan betalen om het
collectief gefinancierde basisgezondheidsstelsel in stand te houden.
Als zij niet in staat zijn zich particulier bij te verzekeren (heet
tegenwoordig 'eigen verantwoordelijkheid te nemen') dan zullen zij
hooguit een marginaal bestaan kunnen voeren in de maatschappij.
Lawrence Summer, econoom en onderminister van Economische Zaken in de
regering Clinton stelde onlangs op de vraag of Clinton niet weer zo'n
"linkse" geldverslindende democraat was dit." Deze president heeft meer
dan 150 miljard dollar bezuinigd bij de opstelling van de begroting.
Clinton heeft investeren in groei op zijn agenda. Clinton heeft geen
herverdeling (van inkomen, Redactie) op zijn agenda, Clinton heeft
geen uitkeringen op zijn agenda. Clinton staat voor persoonlijke
verantwoordelijkheid, open markten en internationale economische
integratie. Daarin wijkt hij wezenlijk af van vorige Democratische
presidenten." (6)
Deze ontwikkeling zien we ook in Nederland. Alleen dan in omgekeerde
richting. In de kapitalistische visie is ons huidige gezondheidsstelsel
te "luxueus" om optimale arbeidsprestaties te kunnen leveren kunnen we
best met minder toe. Vandaar ook de ontwikkeling naar een basisstelsel
in Nederland. Het was niet voor niets dat ex-Philips directeur Wisse
Dekker medio jaren tachtig dit plan over een basisstelsel in de
gezondheidszorg lanceerde. Dezelfde Dekker riep begin dit jaar in het
NRC, na de bekendmaking dat Hillary Clinton de supervisie kreeg over de
ontwikkeling van een collectief gezondheidsstelsel in de VS: "Ik wacht
op een telefoontje van Hillary."De afbraak van ons stelsel gebeurt
natuurlijk met precies dezelfde kapitalistische motieven. De roep om
meer 'eigen verantwoordelijkheid' van de burger moet deze afbraak van
het systeem verdoezelen. De plannen van de commissie Buurmeier (PvdA)
over de opheffing van de WAO spreken boekdelen als het gaat om de
positie van diegenen die wegens arbeidsongeschiktheid niet meer geheel
of gedeeltelijk meekunnen op de arbeidsmarkt. Zij worden veroordeeld
tot een minimaal bestaan. **
Bronnen:
(1) Volkskrant, 5-11-1988
Uit: Economen over de nieuwe revolutie. Uitgaven van NRC Handelsblad september
1993:
(2) blz 39
(3) blz 9
(6) blz 22
Uit: De ziekte van het gangbare
Uitgave van de Commissie Oriënteringsdagen 1992:
(4) blz 29/30
(5) blz 31
Promotor . . .
