Door Dorien Pessers
in de Volkskrant van 5 november
WORDT hier en daar getwijfeld aan de omvang van de materiële armoede in
Nederland, aan de omvang van geestelijke armoede is geen twijfel mogelijk.
Anders dan de armen-van-geld die in stilte lijden, zijn de armen-van-geest
overal zichtbaar en hoorbaar aanwezig.
De kans dat ook het geestelijke armoedeprobleem de politieke agenda
haalt, is desondanks gering. De armen van geest lijden immers niet onder hun
gebrek. Integendeel, zij schijnen geen besef te hebben van hun tekort.
Toch zijn de maatschappelijke gevolgen van langdurige geestelijke armoede
niet minder ernstig dan die van materiële armoede. Bestrijding is niet
alleen gewenst, maar in beginsel ook eenvoudig. Geestelijke armoede wordt
gekenmerkt door botheid, ongevoeligheid en intellectuele beperktheid.
Geestelijke armoede is geen domheid, al gaan beide
vaak samen. Domheid is van alle tijden, heeft een natuurlijke oorzaak en er
is geen kruid tegen gewassen. Geestelijke armoede daarentegen is niet
natuurlijk, maar wordt geproduceerd en kan met succes worden bestreden.
Wie moeten er van een geestelijk minimum rondkomen? Geestelijke armoedzaaiers
komen in alle maatschappelijke sectoren voor. Ze verkeren immers niet - zoals
armen van geld - in een sociaal isolement, maar zijn volledig geïntegreerd
in de samenleving. Voor de elite van politici, ambtenaren en ondernemers blijkt geestelijke
armoede zelfs een overlevingsstrategie te zijn. Wie over een beperkt
gezichtsveld, een gebrek aan algemene vorming en een fixatie op de actualiteit
beschikt, behoort aan de bovenkant van de samenleving tot de kansrijken.
Waardoor wordt geestelijke armoede veroorzaakt? Net zoals materiële
armoede wordt ook geestelijke armoede veroorzaakt door een complex van elkaar
versterkende factoren. Een belangrijke factor is de consequente vijandigheid
van het ministerie van Onderwijs tegenover intellectuele vorming. Deze blijkt
mede hieruit, dat het beheer van wetenschappelijk onderzoek
en onderwijs in handen van onderontwikkelde ambtenaren is gesteld. Het door
deze lieden geïntroduceerde marktdenken heeft de morele en reflexieve dimensies
uit het wetenschappelijk onderwijs verdreven. Gelden worden niet meer besteed
aan bibliotheken, maar aan reclame en pr-producten.
Op gemeentelijk niveau wordt eveneens hard gewerkt aan de bevordering van
geestelijke armoede. Een recent voorbeeld is de poging van de wethouder van
onderwijszaken in Rotterdam om het - hoopgevende - succes van het Erasmiaans
Gymnasium te dwarsbomen door deze school te verplichten overtollige leraren
van slecht lopende scholen over te nemen. De grootste producent van geestelijke
armoede is ongetwijfeld de televisie. De succesvolle beursintroductie van Endemol
toont aan dat investeren in geestelijke armoede een lucratieve zaak is geworden.
Bestaat er samenhang tussen nieuwe rijkdom en geestelijke armoede? Die samenhang
is aannemelijk. De explosieve groei van het aantal miljonairs bewijst dat je in
dit platte land snel rijk kunt worden.
Maar geestelijke rijkdom verwerf je pas op de lange termijn. Misschien dat
de kleinkinderen van Joop van de Ende en John de Mol onder rijkdom niet het
doorbreken van marktgrenzen, maar van geestelijke grenzen verstaan.
Waarom moet geestelijke armoede worden bestreden? Geestelijke armoede is
tegenwoordig een vereiste kwalificatie om sociaal te stijgen. Het gevolg van
geestelijke armoede als selectiecriterium voor topfuncties in politiek bestuur
en bedrijfsleven is dat de overlevingskansen van onze samenleving als geheel
verminderen.
Geestelijke rijkdom omvat immers het vermogen om op lange termijn te denken.
De rijken van geest zijn in staat om maatschappelijke onderstromen waar te
nemen, samenhangen te zien en de informatie-overdaad (die geestelijk armen tot
stress brengt) te ordenen en te begrijpen. Anders dan domheid is geestelijke
armoede in strijd met de menselijke waardigheid. Ook daarom moet deze vorm van
armoede worden bestreden. Of het nu gaat om reality-tv, het adoreren
van topsporters en ondernemers als helden of om de vernietiging van het
wetenschappelijk onderwijs: het opzettelijk kweken van domheid is mensonterend.
Hoe kan geestelijke armoede worden bestreden? Initiatieven daartoe kunnen
niet worden verwacht van de huidige bestuurders. Noch kan worden gerekend op
sponsoring door de nieuwe rijken. De burgers zullen het zelf moeten doen. Een
beproefd instrument van de burgerij om een maatschappelijk en cultureel
overwicht te handhaven was het gebruik om de oudste zoon te bestemmen voor de
Kerk, de tweede voor de wetenschap en de derde voor de handel. In onze tijd zou
deze strategie kunnen worden aangevuld met verplicht filosofie-onderwijs voor
dochters. Daardoor geschoold en verrijkt zullen vrouwen lichamelijke warme,
maar geestelijk arme mannen als verwekker van hun kinderen weigeren. Geestelijke
armoede kan zo in één generatie worden geroeid.
Dorien Pessers geeft hier een wel zeer feministische oplossing voor het beslist aanwezige
probleem van geestelijke armoede. Ze ziet hersenverweking in alle geledingen van de
samenleving; met name in de amusementssector. Ze hakt in op Endemol die succesvol programma's
maakt voor de doorsnee Nederlander die tijd heeft om passief geamuseerd te worden. Niets
houdt de media, krant, radio en tv tegen om daarnaast een hoog niveau aan programma's en
artikelen te produceren.
Dorien ziet helaas de geestelijke armoede onder journalisten geheel over het hoofd. Want
waar blijven de vragen en commentaren in de pers over onderwerpen die op de site van de
SDN in overmaat aanwezig zijn...??? De NVJ mag dan wat mopperen op de afluisterpraktijken
van Justitie, wij mopperen op de niet-luisterpraktijken van de media in het algemeen.
Voorbeelden te over