WIJK BIJ DUURSTEDE, zaterdag
De accountants hebben Leo Verhoef uitgekotst. Nadat hij in 1994 met anderhalve maand salaris en een flink gekorte ww-uitkering als zeikerd en onruststoker werd ontslagen, moet hij met parttime advieswerk de kost verdienen. Op dit moment heeft hij een ww-uitkering. Daarvan kan hij net de hypotheek betalen. De tweekapper in Wijk bij Duurstede ziet er echter onberispelijk uit en Verhoef maakt een strijdbare indruk. 'Ik ga mijn gevecht tot een goed einde brengen', zegt hij met overtuiging in zijn stem.
Tot 1994 werkte Verhoef bij VB Accountants (later overgenomen door Deloitte & Touche), met veel gemeenten als klant. Hij ergerde zich mateloos aan het feit dat hij jaarrekeningen moest goedkeuren die volgens hem absoluut niet klopten. Zijn bevindingen zijn eigenlijk heel simpel: grote bedragen aan (vooral) inkomsten worden buiten de jaarrekening gehouden. Er wordt door gemeenten en provincies gegoocheld met reserves, subsidies, verplichtingen en investeringen waardoor er geen werkelijk beeld van de financiële positie en de echte omvang van de ontvangsten en uitgaven wordt gepresenteerd. Dat leidt ertoe dat de meeste gemeenten over veel meer geld beschikken dan zij in de rekening aangeven. Accountants doen aan deze boekhoudfraude mee door steevast goedkeurende verklaringen af te geven.
Verhoef: 'De reden voor dit beleid laat zich raden. Op deze manier maken lastenverhogingen, bijvoorbeeld van de onroerendezaakbelasting, veel meer kans van slagen. Als je als gemeente bulkt van het geld, kun je moeilijk lastenverzwaringen doorvoeren, maar als je zegt dat de financiële stand van zaken uiterst penibel is, zijn vervelende maatregelen wél politiek haalbaar.' Verhoef heeft ongeveer 75 jaarrekeningen onderzocht. Hij zegt: 'Alleen al in het jaar 2000 hebben 30 gemeenten en de provincies het astronomische bedrag van 2,78 miljard euro verzwegen. De gemeenten doen zich dus veel armer voor dan ze in werkelijkheid zijn.'
Overschot Zo zouden volgens de officiële cijfers de overschotten van de gemeente Amsterdam vanaf 1998 slechts 13 miljoen euro bedragen. Verhoef becijfert echter een overschot van 2180 miljoen euro (zie kader). 'Een boekhoudfraude van 2167 miljoen euro en niemand in de gemeenteraad die dit aan de kaak stelt. Elke gemeente doet aan deze misleidende voorstelling van zaken mee en alle accountantskantoren keuren deze werkwijze goed. Gemeenten zijn immers geweldige klanten. Overigens heb ik niet de indruk dat er geld in de zakken van personen verdwijnt, maar daarom is het nog wel boekhoudfraude', zegt Verhoef met ingehouden woede in zijn stem.
'Er worden astronomische bedragen verzwegen'
Zijn toenmalige superieuren hadden geen boodschap aan Verhoefs beweringen. 'Ze zeiden: ´Leo, zo hebben we het altijd gedaan, dus jij moet niet zeuren´. Ik weigerde mijn handtekening onder deze accountantsverklaringen te zetten en werd de laan uitgestuurd. Ik kreeg van de kantonrechter anderhalve maand salaris, want ik was lastig en van het Gak de maximale strafkorting op mijn ww-uitkering, want ik was in hun ogen verwijtbaar werkloos. Dank u wel maatschappij.'
Verhoef ziet binnen enkele minuten of een gemeente in de fout gaat. 'Ik vergelijk het saldo van verlies- en winstrekeningen met het eigen vermogen. Als die bedragen niet kloppen, zijn er baten en lasten buiten de jaarrekening gehouden.' De rekenmeester uit Wijk bij Duurstede is inmiddels de schrik van gemeenten, provincies, financiële ambtenaren, de Tweede Kamer, het kabinet en van andere organisaties. Toch worden zijn bevindingen in deze kring amper serieus genomen. Waarom is er nooit een raadslid dat zegt: ´Leo, dit gaan we tot op de bodem uitzoeken?´
Hij zegt: 'Het grote probleem is dat de meeste raadsleden geen verstand hebben van het lezen van begrotingen en jaarrekeningen. Dat is niet verwonderlijk. De opleiding voor registeraccountant duurt minstens acht jaar. In het land der blinden is dus eenoog koning. Daar komt bij dat jaarrekeningen van gemeenten en provincies nodeloos ingewikkeld zijn. Voor een leek is het haast onbegonnen werk.'
Wel wordt Verhoef steeds vaker door raadsleden en wethouders uitgenodigd om tekst en uitleg te geven, maar daarna gebeurt er meestal niets. 'Ik had in 1997 bijna alle fractiewoordvoerders uit de gemeenteraad van Wijk bij Duurstede bij mij op visite. Ze gaven me gelijk maar wilden tegelijkertijd het college van B en W niet afbranden. De belangen zijn immers groot. Ik heb ook wel eens een wethouder van Financiën gesproken die zei: ´Meneer Verhoef, u heeft het bij het rechte eind, maar als ik in de gemeenteraad toegeef dat ik het fout heb gedaan, kan ik binnen tien minuten mijn biezen pakken´.'
De geringe respons ligt wellicht ook aan Verhoefs tactiek. Hij is geen geboren diplomaat. Zijn recente brief waarin hij minister Zalm de les leest, getuigt van weinig tact. Bovendien worden zijn vermoedens van boekhoudfraude niet altijd door keiharde feiten gestaafd. Verhoef zegt daarover: 'Het probleem is dat ik niet in de administratie van de gemeenten mag duiken en daarom is het moeilijk om voorbeelden van inkomsten en uitgaven te geven die verkeerd geboekt zijn. Dat zou het werk van raadsleden moeten zijn, maar die bezitten veelal niet de kennis en dat is jammer, want in de wet staat dat je burgers niet mag belazeren.'
Toch blijft de kruistocht van Leo Verhoef niet onopgemerkt. In menig raadsdebat valt zijn naam. De ´klokkenluider van Wijk´ heeft tot op heden vijftien accountants voor de Raad van Tucht voor Accountants gesleept. Alle zaken heeft hij verloren. Overigens erkent de Raad van Tucht wel dat er baten en lasten buiten de rekeningen zijn gehouden, maar dit zou niet verboden zijn. De uitspraken van de Raad zijn overigens voor een gewoon mens niet te begrijpen. Leo Verhoef is nu in beroep gegaan bij het College van Beroep voor het Bedrijfsleven.