Naar aanleiding van het bericht in de baanloos lijst over de activiteiten in Leeuwarden van bureau Maatwerk uit Helmond om langdurig werklozen te activeren. Dit past geheel in een nieuwe trend, waarover ik een artikeltje heb geschreven. Met name de aanpak van een team van 'deskundigen' die in een project samenwerken om werklozen onder druk te zetten en de samenwerking met op te zetten buurtcomités is iets, wat ook het Wisconsin-model hoort. Na het poldermodel komt het Wisconsin-model In Amsterdam Zuid-Oost start binnenkort een experiment met een private onderneming, die winst maakt bij het aan het werk helpen van langdurig werklozen. Het initiatief is een samenwerkingsverband van NV Werk, Maatwerk, Sociale Dienst en Arbeidsvoorziening. Er worden momenteel meer particuliere bedrijven opgericht waarbij werklozen, arbeidsongeschikten en werkenden voortdurend begeleid worden door een team van deskundigen, met het doel, hen aan het werk te houden of te krijgen en waarbij productietempo en arbeidsproductiviteit verder worden opgevoerd zonder dat dit leidt tot uitval van de betrokken arbeidskrachten. Onlangs voerde ik enkele gesprekken met beleidsmakers, die betrokken zijn bij de voorbereiding van het experiment in Amsterdam Zuid-Oost. Men zegt in langdurig werklozen te willen investeren, omdat de kansen er nu zijn. De arbeidsmarkt vraagt weer om de inzet van langdurig werklozen zeggen de arbeidsbemiddelaars. Maar de huidige instanties werken inefficiënt zegt men. Daarom moet het allemaal anders. Via efficiënt werkende private uitvoeringsorganisaties moeten werklozen intensief begeleid worden. Het experiment in Zuid-Oost is gebaseerd op een concept, dat wel het Wisconsin-model wordt genoemd. De heer Bomhoff, directeur van het onderzoeksinstituut Nyfer nodigde Amsterdamse prominenten op het gebied van de arbeidsbemiddeling uit, met hem eens een kijkje te nemen in het Amerikaanse Wisconsin. In Amerika is de bijstandswet praktisch afgeschaft en gaat men ervan uit, dat iedereen betaald werk kan verrichten, ook lichamelijk of geestelijk gehandicapten, drugsverslaafden of psychiatrische patiënten. Er wordt in Wisconsin door commerciële ondernemingen een alles omvattend hulpverleningsprogramma opgesteld, dat zo snel mogelijk moet leiden tot betaald werk voor de deelnemers aan het project. Dan is de bijstand ook niet meer nodig, is de redenering. Enthousiasme De Amsterdamse deskundigen op het gebied van werkgelegenheidspolitiek kwamen enthousiast terug. Afschaffing van de bijstand, dat vond men te ver gaan, maar het project in Wisconsin bevatte vele bruikbare elementen, was de redenering. De directeuren van Arbeidsvoorziening, Sociale Dienst, Maatwerk en de NV Werk staken de koppen bij elkaar. Resultaat: men gaat een commerciële onderneming opzetten in Amsterdam Zuid-Oost voor 1000 moeilijk bemiddelbare werklozen. De directeuren willen ergens tussen november 1989 en januari 1999 starten. Nou ja, het plan wordt in alle stilte voorbereid, er is in de voorbereidingsfase totaal geen openbaar debat over geweest. Het moet nog even in de gemeenteraad worden besproken, maar dat lijkt de directeuren geen probleem. Het is de bedoeling, dat een cliënt een gesprekspersoon van de particuliere onderneming krijgt, waarmee hij/zij alles moet regelen, dus arbeidsbemiddeling, verstrekken van de uitkering, schuldhulpverlening, kinderopvang, en eventuele gesprekken met maatschappelijk werk of andere psycho-sociale hulpverleners, die ook in dienst zijn van de onderneming, en die rapporteren aan die ene contactambtenaar. Deze hulpverlenende contactfunctionaris lijkt een formele en informele macht over de cliënt te krijgen, die geen enkele hulpverlener of ambtenaar in Nederland ooit over zijn cliënten gehad heeft. Ieder gesprek en de behandeling van ieder psycho-sociaal of materieel probleem staat in het teken van maar een ding: zo snel mogelijk toeleiden naar betaald werk. Prestatiebonus De contactfunctionaris krijgt een prestatiebonus als hij iemand aan betaald werk helpt. De BV als geheel krijgt bijvoorbeeld drie jaar uitkeringsgeld van de cliënt in een keer, en wanneer die binnen drie jaar aan het werk is, mag de BV de rest van het geld houden. De contactfunctionaris beschikt over een scala aan mogelijkheden om via positieve en negatieve prikkels het gedrag van de cliënt te beïnvloeden. De beslistermijnen voor bijzondere bijstand zijn kort, hooguit enkele dagen. Een nieuw pak nodig voor de sollicitatie? Morgen heb je het geld. Werk je niet mee aan het project? Dan krijg je geen uitkering. Niemand kan controleren, hoe in de spreekkamer van de private onderneming de hulpverlener zijn zeer grote macht over de cliënt gebruikt en wat hij ermee doet, laat staan dat een democratische controle mogelijk is. Het is immers een privé-onderneming. De gemeenteraad staat buitenspel, ook al blijven formeel de beroepsprocedures in het kader van de bijstandswet bestaan. Het project zal waarschijnlijk succesvol zijn, als het gaat om de momentopname op de korte termijn, de uitstroom naar betaalde arbeid voor de deelnemers aan het project. Er wordt veel geld in gestoken, en de cliënten zullen wel zorgvuldig worden geselecteerd. De bedenkers van het project verzekerden mij, dat de begeleiding niet ophoudt op het moment dat iemand aan het werk gaat. Er vindt ook begeleiding plaats op de werkplek. Daarnaast wordt kinderopvang gedetacheerd bij een onderneming. Men wil voorkomen, dat cliënten weer uitvallen of ziek worden, alles in nauw overleg met de werkgever. Je kunt ook zeggen: als je eenmaal betaald werk hebt, ben je nog niet van ze af. Verdere privatisering Het experiment past in een ontwikkeling, die bij de privatisering van de ziektewet en de premiedifferentiatie in de WAO al is ingezet. Commerciële 'reïntegratiebedrijven' schieten als paddestoelen uit de grond. Zij werken volgens dezelfde principes als bij het experiment in Zuid-Oost. Ook zij werken met een team van deskundigen, dat financieel belang heeft bij het zo snel mogelijk aan het werk krijgen van arbeidskrachten. Ook hun werkwijze kwam uit Amerika overwaaien. Veel werknemers hebben rug- en nekklachten, maar ook psychische problemen, zoals stress en burn-out. Een team van zo'n reïntegratiecentrum, bestaande uit psychologen, fysiotherapeuten, orthopedisch chirurgen, en ergo therapeuten pakt de problemen aan. De desbetreffende bedrijven juichen over de resultaten. Velen, die anders in de WAO zouden zijn beland, kunnen weer aan het werk. Het lijkt een beetje op topsportbegeleiding. Er ontstaat daarbij een gesloten circuit van hulpverleners en bedrijfsartsen, die tegelijkertijd voor commerciële verzekeraars en werkgevers werken. Een voorbeeld is het reïntegratiebedrijf AFP-groep, dat eigendom is van Arboned, en de verzekeraars OHRA en Nuts. Van een onafhankelijke beoordeling is bij deze hulpverleners geen sprake meer. Zoals gezegd, ze hebben er financieel belang bij, de werknemers zo snel mogelijk weer aan het werk te krijgen. Op deze wijze proberen werkgevers hun belangen veilig te stellen. Zij hebben er belang bij, de kosten van ziek personeel zo laag mogelijk te houden. En de verzekeraars die met die werkgevers verzekeringen hebben afgesloten proberen het aantal uitkeringen voor ziekteverzuim en arbeidsongeschiktheid zo laag mogelijk te houden, zodat de WAO-premies laag blijven en zij kunnen concurreren met andere verzekeraars. De arbeidsbemiddelingsinstellingen die het experiment in Zuid- Oost opzetten hebben haast. Ze verwachten, dat de bovengenoemde 'reïntegratiebedrijven', uitzendbureaus en anderen zich ook op de markt van de begeleiding van langdurig werklozen zullen begeven. Dan moeten we zelf ook in de markt staan, is de redenering. Negatieve gevolgen Komt verbetering van arbeidsomstandigheden wel in het boekje van de commercieel werkende hulpverleners voor?. Waarschijnlijk alleen, wanneer het korte termijn besparingen oplevert. Werkloos, ziek, arbeidsongeschikt of gewoon aan het werk, grote groepen burgers zullen zich in de toekomst bij de privatisering van de sociale zekerheid moeten onderwerpen aan de begeleiding van commercieel werkende teams van deskundigen. Voor mensen die werkloos zijn, problemen hebben op hun werk, of zich ziek voelen, ontstaat een zeer hoge drempel om het recht op sociale zekerheid, op inkomensondersteuning in moeilijke tijden te realiseren. Velen zullen er alles aan doen om maar niet met dit soort instanties te maken te krijgen. Nu al is het zo, dat het niet gebruiken van rechten in de sociale zekerheid groot is. 10% van de mensen die flexibele arbeid verricht heeft recht op aanvullende bijstand, maar vraagt deze niet aan, omdat men geen gewroet in zijn/haar privé-leven wil. Het niet gebruiken van WW- en Ziektewet rechten bij flexibele arbeidskrachten is nog veel groter. Bij deze particuliere bedrijven zal dat alleen maar erger worden. Ook de psycho-sociale gevolgen voor de deelnemers aan het project op de langere termijn zijn groot. Alles wat een mens is, denkt, bezig houdt, teruggebracht tot: het is een arbeidskracht. Willen en kunnen we zo wel met mensen omgaan? Piet van der Lende