Juli 11 2005
Van onze verslaggever Marc van den Eerenbeemt

Einde rechter-plaatsvervanger?

AMSTERDAM - De rechter-plaatsvervanger moet verdwijnen. Dat vinden drie Nederlanders die een klacht hebben ingediend bij het mensenrechtencomité van de VN in Genève.

Verliezen Nederlandse rechters hun nevenfuncties, op gezag van de Verenigde Naties?
En verdwijnt de Nederlandse rechter-plaatsvervanger?

Klacht van drie Nederlanders bij mensenrechtencomité VN

Het mensenrechtencomité van de VN in Genève behandelt deze maand een verzoek van drie Nederlanders die willen dat het wordt verboden dat Nederlandse rechters hun baan combineren met een andere functie. De klagers vinden dat de staat der Nederlanden niet voldoet aan zijn verplichting de burger een eerlijk proces aan te bieden. Dubbelfuncties verdragen zich volgens hen niet met onafhankelijke rechtspraak.

De drie klagers - Joop van den Hemel, Frans Verlinden en John Sanders - voelen zich in hun rechtszaken slachtoffer van belangenverstrengeling. De rechters, denken zij, hebben niet objectief rechtgesproken. Ze zouden zich in hun oordeel hebben laten leiden door de verkeerde belangen; een zakelijk belang uit een betaalde nevenfunctie of loyaliteit aan collega-rechters met een nevenfunctie. In een verzekeringskwestie had een aantal rechters bijbanen bij verzekeringsmaatschappijen, betoogt een van de klagers.

Alledrie verloren hun zaak tot in hoogste instantie. Belangenverstrengeling onder rechters werd niet bewezen geacht. Ook een procedure bij het Europese Hof over de veronderstelde belangenverstrengeling bracht hen niet de uitspraak die ze wilden. . Het mensenrechtencomité van de VN is nu hun laatste hoop. De drie worden bijgestaan door Paul Ruijs. Ruijs voert al jaren strijd tegen wat hij noemt 'de structurele partijdigheid' van de rechterlijke macht in Nederland. Hij is auteur van Wij zien u wel in de rechtszaal: Klassejustitie in Nederland?

Ruijs: 'In Nederland is het volop praktijk dat rechters op grote schaal en zonder restrictie nevenfuncties bekleden bij de overheid en in de private sector. Ook kent Nederland meer plaatsvervangend rechters (met meestal een andere hoofdbaan, red.) dan voltijds rechters. Dit ondanks de scheiding der machten. Ook functioneren op grote schaal advocaten van grote firma's als rechter. In het buitenland zijn ze verbijsterd als ik dat vertel. Maar in Nederland kan het gewoon.'

Hij zegt talrijke gevallen te kennen waarin de scheiding der machten geweld wordt aangedaan. 'Hoge ambtenaren zijn ook actief als rechter. Rechters hebben nevenfuncties bij verzekeringsmaatschappijen, terwijl ze zelf uitspraken doen in zaken waarin verzekeringsmaatschappijen worden aangeklaagd. Ik ken het voorbeeld van een rechter bij wie in vijftig zaken de verzekeraar altijd aan het langste eind trok. Als je die uitspraken wilt inzien, wordt dat geweigerd met een beroep op de privacy. Het controleren van een rechter op belangenverstrengeling is dus niet mogelijk. Terwijl een betrouwbare, controleerbare rechtspraak in het belang is van iedereen.'

Het ministerie van Buitenlandse Zaken heeft een verweerschrift in voorbereiding, waarin wordt betoogd dat het mensenrechtencomité van de Verenigde Naties moet weigeren de klacht in behandeling te nemen. Een woordvoerder van het ministerie: 'Er is niet aangetoond dat de klagers persoonlijk slachtoffer zijn geworden van schending van een mensenrecht. Dat is een voorwaarde voor een procedure bij het VN-comité voor burgerlijke en politieke rechten. De procedure is ook niet bedoeld voor een klacht tegen een instituut, maar voor de behandeling van een individuele klacht.'

Pas als de klacht zal worden behandeld door de VN-commissie, zal het ministerie van Justitie een inhoudelijk verweer opstellen. Nederland telde eind 2003 816 honorair rechter-plaatsvervangers, blijkt uit de meest recente cijfers van de Raad voor de Rechtspraak. Van hen hadden er 288 hun hoofdfunctie in de advocatuur. De andere rechter-plaatsvervangers waren afkomstig uit het openbaar bestuur, het Openbaar Ministerie en het bedrijfsleven, of ze waren werkzaam bij universiteiten.

Ook is een aantal gepensioneerde rechters en advocaten actief als rechter-plaatsvervanger De rechter-plaatsvervangers ontvingen per zitting een vergoeding van 235 tot 405 euro. Naar aanleiding van eerdere klachten van Ruijs en enkele medestanders werden rechters in 1997 verplicht hun nevenfuncties openbaar te maken.

Bron: De Volkskrant