28 mei 1998 Door prof. John Gray DE ECONOMISCHE crisis in Azië is niet voorbij. Zij verdiept zich en is een nieuwe fase ingegaan. Dit zal ernstig gevolgen hebben voor 4e westerse economieën. In een geglobaliseerde economie kunnen we verwachten dat de verergerende economische problemen in Azië zich snel zullen verspreiden over de rest van de wereld. Per slot van rekening is dat wat wordt bedoeld met het woord 'globalisering'. In feite kan globalisering twee zeer verschillende dingen betekenen. Het kan eenvoudigweg duiden op de verspreiding van de moderne industriële productie over de gehele wereld, een onstuitbaar historisch proces dat zich al generaties lang voltrekt, maar in de afgelopen decennia in een stroomversnelling is gekomen. Als leiders uit de politiek en het zakenleven het woord gebruiken bedoelen ze met globalisering echter meestal iets anders: een wereldwijde economische deregulering en de universele expansie van de Anglo-Amerikaanse vrije markt. In deze betekenis in globalisering geen onomkeerbare historische trend. Het is een neoliberaal politiek project. Dat project is nu op weg naar een diep dal. De eerste tekenen daarvan kunnen worden waargenomen in Indonesië. De kern van globalisering in de neo-liberale betekenis is het vrijmaken van kapitaalstromen van elke vorm van nationale - of zo nodig transnationale -regelgeving of controle. Maar er bestaat geen ingebouwde trend naar een evenwicht in de financiële markten, eerder het tegendeel. George Soros, '5 werelds beroemdste speculant, betoogt dit al jaren. De geschiedenis leert dat de financiële markten geteisterd worden door speculatieve booms en verwoestende periodes van neergang, als ze aan zichzelf worden overgelaten. De crisis in Indonesië laat zien hoe plotselinge, grote bewegingen op de gedereguleerde valutamarkten diepe en langdurige ellende teweeg kunnen brengen voor vrijwel de gehele bevolking. Wellicht hielp de vrije kapitaalstroom bij de ineenstorting van het buitengewoon corrupte en repressieve regime van Soeharto. Maar de regering van Soeharto's opvolger heeft evenmin een democratische legitimiteit. De regering-Habibie is niet zozeer de opvolger van het Soeharto-bewind als wel zijn rafelige staartje. De chaos op de financiële markten in Azië heeft waarschijnlijk bijgedragen tot de val van Soeharto, maar van de andere kant is de kans op een nieuw autoritair bewind (misschien na een periode waarin het land vrijwel onbestuurbaar zal zijn) groot, omdat de economische schade die die chaos in Indonesië heeft aangericht nog lang zal doorwerken. Dat de verwoestende gevolgen van de Indonesische crisis nog niet overal in Azië ten volle worden gevoeld, komt voor een deel doordat China niet is bezweken voor westerse druk om de politieke controle over zijn munt op te geven. Maar het valt te betwijfelen of China zich nog veel langer kan afzonderen. China's binnenlandse problemen zijn enorm. In China voltrekt zich momenteel de grootste trek van de provincie naar de steden in de geschiedenis van de mensheid. Die ingrijpende verandering doet zich voor op een moment waarop de werkloosheid tot boven de 100 miljoen werknemers is gestegen. De economie vertoont onheilspellende tekenen van een naderende deflatie. Niettemin is de Chinese regering begonnen met een ambitieus privatiseringsprogramma dat alleen kan leiden tot nog meer werkloosheid. In een systeem waar huisvesting en andere levensbehoeften gekoppeld zijn aan een baan is dit een recept voor grootschalige sociale onrust. Zullen China's binnenlandse problemen en de verergerende economische moeilijkheden van zijn buurlanden China dwingen de munt te devalueren? Mocht dat zo zijn, wat zullen dan de gevolgen zijn voor de wereldeconomie? De gangbare mening is dat de Anglo-Amerikaanse vrije markt overwint dankzij de chaos of ineenstorting van andere vormen van kapitalisme. Maar wereldwijd laissez-faire kent geen winnaars op de lange termijn. Daarvoor is het systeem te breekbaar. Het zal eerder leiden tot een verandering van alle vormen van kapitalisme, inbegrepen het Amerikaanse model, dat nu tot winnaar wordt uitgeroepen. De Amerikaanse zeepbel-economie is uiterst kwetsbaar voor de verergering van Azië's problemen. Japan staat aan de vooravond van deflatie. Net als China kan Japan tot het oordeel komen dat er geen andere uitweg meer is dan devaluatie van zijn munt. De nieuwe fase van de crisis in Azië, die we thans ingaan, kan het voorspel zijn van een handelsoorlog - in gang gezet door de protectionisten in het Amerikaanse Congres - en van een belangrijke terugval op Wall Street. In dat geval zullen aanzienlijke hoeveelheden op de beurs verworven rijkdom plotseling verdwijnen. Het triomferende Amerikaanse model zal dan zonder twijfel de economieën van de Aziatische Tijgers volgen in hun gang naar het gat van de geschiedenis. John Gray, The Guardian (hoogleraar aan de London School of Economics)