Actuele verslagen en commentaren om onwaarheden en ontbrekende vragen over de Bijlmerramp aan de orde te stellen

De schijnvertoning van het epidemiologisch onderzoek

Burgers & Bijlmer . . Bijlmer enquête . . Doemvlucht <===> Kamerzetel 151. . SDN . . Heijboer

DE SCHIJNVERTONING VAN HET EPIDEMIOLOGISCH ONDERZOEK
NAAR DE MEDISCHE GEVOLGEN VAN DE BIJLMERRAMP

Veel mensen die aanwezig waren op en nabij de plek waar in 1992 in de Bijlmermeer een El Al-vliegtuig neerstortte, werden in de jaren erna ziek. Ook voordien supergezonde brandweer- en politiemensen. Door alle Nederlandse overheidsinstanties, inclusief gezondheidsinstellingen, werd jaren lang ontkend dat er sprake kon zijn van een relatie tussen hun ziekten en de ramp. Bedrijfsartsen en huisdokters meenden eveneens met stellige zekerheid te weten dat de ziekten niets met de ramp te maken hadden. Waar ze die zekerheid vandaan haalden konden ze hun patiënten niet vertellen. Ze durfden er hun vingers niet aan te branden.

Eén was er die het wél durfde: een huisarts in de Bijlmermeer. Hij constateerde dat bij mensen die in de buurt van de rampplek waren geweest bepaalde ziekteverschijnselen (miskramen, misvormingen, huidziekten, longproblemen, gewrichtspijnen) vaker voorkwamen dan bij mensen die níet op die plek waren geweest. Maar ook hij wilde de voor de hand liggende relatie niet te leggen. Hij vond zichzelf daartoe niet onderlegd genoeg.

Zo'n verband - tussen de ramp en de ziektegevallen - zou alleen maar vastgesteld kunnen worden met statistische middelen. Zou aangetoond kunnen worden, dat van een bepaalde groep (zeg de brandweer) méér mensen ziek waren die ter plekke waren geweest, dan mensen uit hun vakgroep die er níet waren geweest, dan zou, volgens alle wetenschappelijke regels, een verband tussen de ramp en de ziekten zijn aangetoond.

Het leek er nooit van te zullen komen, maar toen was er de parlementaire enquête naar de vliegramp in de Bijlmer - met in het vervolg daarvan een grootscheeps medisch onderzoek, het MOVB (Medisch Onderzoek Vliegramp Bijlmermeer). Het doel van dit laatste onderzoek was 'het bestuderen van het verband tussen eventuele klachten en de ramp' ((persbericht van het ministerie van Volksgezondheid d.d. 21 juni 2002). Daartoe zou de gezondheidstoestand van mensen (omwonenden, brandweermensen, politie, etc.) die op de plek van de ramp waren geweest worden vergeleken met vergelijkbare groepen (zogenaamde 'controlegroepen') die daar níet waren geweest. Er zou, met andere woorden, gezocht worden naar een mogelijk statistisch bewijs van een verband tussen de ziekten en de ramp. Het soort bewijs dat, zoals hierboven al gezegd, als enige bruikbaar was.

Het was voor de Nederlandse overheid een ietwat gevaarlijk scenario. Want stel dat zo'n bewijs boven tafel kwam? Men durfde er Den Haag eigenlijk niet aan te denken. Mensen ziek als gevolg van die ramp - bewijsbaar? Een ramp, waar de overheid vervolgens wellicht financieel op aangesproken zou kunnen worden? Dat kon men de Nederlandse belastingbetaler niet aandoen.

Zo redeneren overheden - en misschien hebben ze nog gelijk ook.

Mensen die hoopten dat het Epidemiologisch Onderzoek eindelijk het bewijs zou leveren van een verband tussen hun gezondheidsklachten en de ramp hadden derhalve gewaarschuwd moeten zijn. Ze hadden moeten beseffen dat de overheid dit simpelweg niet kon laten gebeuren.

En het gebeurde dus ook niet.

Want overheden hebben zo hun methoden en middelen om dingen te sturen en te manipuleren. Het mocht dan ook geen verbazing wekken dat in juni 2001 een smoes gevonden werd om met het belangrijkste onderdeel van het Epidemiologisch Onderzoek (dat onder de omwonenden) te stoppen. 'Bij gebrek aan deelnemers,' meldde het ministerie van Volksgezondheid. Dat was misleiding van een kwalijk soort. Want er hadden zich meer dan genoeg (duizenden!) mensen aangemeld als deelnemer aan het onderzoek. Het probleem, zo bleek, zat hem in het feit dat er niet genoeg mensen gevonden konden worden om als 'controlegroep' voor al die deelnemers aan het onderzoek te fungeren. En daarom kon het allemaal niet doorgaan.

Dat het probleem in een mum van tijd opgelost had kunnen worden, was iets dat de overheid niet wenste te horen. Hadden de uitvoerders van het onderzoek - medisch deskundigen van de Vrije Universiteit in Amsterdam edisch gen- simpelweg het aantal Bijlmerflats verruimd waaruit die 'controlegroep' moest komen, dan waren er binnen veertien dagen genoeg deelnemers aan die 'controlegroep' geweest. De onderzoekers hadden een aantal Bijlmerflats aangewezen; daar moest de 'controlegroep' uit vandaan komen. Maar er waren in de Bijlmermeer nog wel tien andere flats te vinden waar precies dezelfde soort mensen woonden - mensen die dus even goed in de 'controlegroep' hadden gepast. Maar nee, zeiden de onderzoekers, we breiden de mogelijkheden niet uit. Waarmee ze dus in feite zeiden: we ontnemen onszelf de mogelijkheid om dit onderzoek te voltooien.

In de Bijlmermeer geloofde men zijn oren niet. Wetenschappers (van de VU) die zichzelf van een onderzoek beroofden? Of lag het onder de oppervlakte misschien een beetje anders? Misschien hadden die VU-wetenschappers wel gedacht: 'Hier zijn we dus mooi van af - hier hebben we de Nederlandse overheid alvast een handje geholpen.' Of die VU-wetenschappers dat nu wel of niet gedacht hebben doet er eigenlijk niet toe. Maar het effect van hun besluit was dat zij, door hun starheid wat betreft die 'controlegroep', de Nederlandse overheid een goede dienst bewezen. Dank, dank VU, dank vanuit Den Haag.

In de Bijlmermeer geloofde men zijn oren niet. Wetenschappers (van de VU) die zichzelf van een onderzoek beroofden? Of lag het onder de oppervlakte misschien een beetje anders? Misschien hadden die VU-wetenschappers wel gedacht: 'Hier zijn we dus mooi van af - hier hebben we de Nederlandse overheid alvast een handje geholpen.' Edoch! Er waren er, brandweerlieden en politiemensen bijvoorbeeld, die samen wél een representatieve 'controlegroep' op de been hadden gebracht. Daar konden de onderzoekers dus niet omheen. En wat zij moesten vaststellen was dat, zoals zij het verwoordden, er 'meer klachten waren bij mensen die wél bij de ramp waren geweest dan bij mensen die daar níet waren geweest'. Bij de mensen die er wél waren geweest van het aantal ziektegevallen ongeveer twee maal zo hoog. Het statistisch bewijs.

Het woord 'klachten', dat de woordvoerder van het MOVB bij de presentatie van de uitkomsten van onder meer het Epidemiologisch Onderzoek in februari 2003 bij voortduring hanteerde, was misleiding, was volksverlakkerij. Hij suggereerde daarmee dat de betrokken mensen 'klaagden' - meer niet. Daarmee ging hij voorbij aan het gegeven dat deze mensen aantoonbaar ziek waren. En dat zij dus niet alleen maar 'klaagden'.

Zo doet men dat als 'woordvoerder'. Maar af en toe moet er iemand zijn die het misleidende spraakgebruik van zo'n persoon aan de kaak stelt. Want wat hij zei deugde dus niet. Intussen bleef het gegeven overeind, dat was vastgesteld dat twee keer zo veel mensen (brandweerlieden, politiemensen, etc.) die er wél waren geweest ziek waren dan mensen die er níet waren geweest. Dit was een statistisch niet weg te poetsen feit. Er was een verband aangetoond tussen de gezondheidsklachten en de vliegramp, stelden de media dan ook vast.

Dus zat de Nederlandse overheid met een probleem. Een verband verdorie! Statistisch vastgesteld. Maar de overheid mocht rekenen op de leiders van het VU-onderzoek. Zij vonden (wie mocht het verbazen) een manier om zichzelf en de Nederlandse overheid eruit te draaien. Inderdaad, zo moesten zij vaststellen, er waren veel meer mensen ziek die er wél geweest waren dan mensen die er níet geweest waren. Maar er kon niet worden vastgesteld dat de ziekten van de betrokkenen iets met de ramp van doen hadden. Waarmee het hele gedoe uitkwam op wat de Nederlandse overheid bij voorbaat had gewild: niets. Brave VU'ers.

Laten we het voor de duidelijkheid nog even stellen: het bijlmerramp/bylmer43.htm">Epidemiologisch Onderzoek werd gehouden om een mogelijk verband vast te stellen tussen de ziekten en de ramp. Dat verband - zo was het uitgangspunt - zou zijn aangetoond als er duidelijk méér Bijlmerramp-betrokkenen ziek waren dan niet-Bijlmerramp-betrokkenen. Dát was het hele idee achter de 'controlegroepen'. Maar toen dat een duidelijke uitkomst had opgeleverd maakten de VU-onderzoekers opeens een draai. Het statistisch aspect van het onderzoek (daar was het in feite voor opgezet) telde plotseling niet meer zo mee. Nu heette het, dat 'het klachtenpatroon niet specifiek aan de Bijlmerramp toe te schrijven was'. En laat dat nou precies datgene zijn wat de regering graag wilde horen. Brave VU'ers.

Toch zit er, wat die constatering betreft, iets nogal scheef - althans wat de regering betreft. Want zij heeft ooit een 'noodhulpfonds' ingesteld voor mensen die gezondheids- dan wel andere klachten hadden als gevolg van de ramp. Wat vele honderden van deze 'betrokkenen' betreft is door de regering vastgesteld en aanvaard dat hun klachten iets met de ramp van doen hadden. En daarom hebben die mensen geld gekregen - de Nederlandse overheid was op dit punt zeer ruimhartig.

Het moet echter van tweeën één zijn. Ofwel die gezondheidsklachten hadden iets met de ramp van doen - het 'noodhulpfonds' ging daarvan uit - ofwel ze hadden niets met de ramp van doen, hetgeen de VU-onderzoekers suggereren. Althans zij zeggen: wij hebben zo'n verband niet kunnen vinden. Nee, dank je de koekoek, heeft de Stichting Onderzoeksgroep Vliegramp Bijlmermeer (SOVB) enige tijd geleden al vastgesteld. Als je de verkeerde zoekmethoden gebruikt - en de VU-onderzoekers hébben op een aantal gebieden de verkeerde methoden gebruikt - dan moet je niet verbaasd zijn als je niets vindt.

Maar wacht even. Als die VU-onderzoekers gelijk hebben, dan hebben de mensen die het 'noodhulpfonds' beheerden ongelijk - dan hebben ze al dat geld verdeeld onder zakkenvullers en simulanten. Wie dit alles op een rij zet kan alleen maar constateren dat hier - voor de zoveelste keer wat de Bijlmerramp betreft - dingen niet kloppen. En dat het Epidemiologisch Onderzoek achteraf beschouwd slechts een grootscheepse schijnvertoning is geweest. Aan wat het de belastingbetaler gekost heeft moeten we maar even niet denken.

Mag het verbazing wekken dat de mensen in de Bijlmermeer het gevoel hebben dat ze voor de zoveelste keer door hun overheid zijn belazerd? Maar zoals gezegd: ze hadden het kunnen weten.

Amsterdam-Gaasperdam, 12 december 2004

Pierre Heijboer