|
Knoeiboel met verarmd uranium
Justitie zet stevige vraagtekens bij verwerker Antoon
van Belle
De RUG hangt een boete van 12.000 euro boven het hoofd
voor het onzorgvuldig omgaan met verarmd uranium. Wat is er nu wérkelijk
gebeurd? Had de universiteit gemaakte fouten kunnen voorkomen? “De
katten lopen door mijn werkruimte en de apparatuur is tweedehands.”
Door peter keizer
“Onbegrijpelijk, zo ondoordacht als de wetenschappers
van de RUG met dergelijke materialen omgaan.” De officier van justitie
had maandag geen goed woord over voor de universiteit. “Een houding die
de universiteit niet past. Met dergelijk gedrag is het niet ondenkbaar
dat het verarmd uranium in verkeerde handen terecht was gekomen. Als het
in het drinkwater was beland, waren de rapen gaar geweest.’’
De RUG stond maandag voor de rechtbank in Groningen voor het overtreden
van de Kernenergiewet. De universiteit zou verarmd uranium illegaal
hebben ingevoerd en vervoerd. Justitie eist een boete van 12.000 euro.
De feiten.
Het onderzoek
Het verarmde uranium is gebruikt door het Centrum voor Isotopen Onderzoek
van de RUG. “Uranium kan heel goed gebruikt kan worden om water met 100
procent rendement te ontleden”, legt Harro Meijer, hoogleraar
isotopenfysica en voorzitter van het CIO, uit. In een kleine reactor
werden korrels uranium verhit. Waterdamp die over de korrels werd
geleid, ontleedde dan spontaan in waterstof en zuurstof. Het “zware
waterstof”, of deuterium, werd gebruikt voor toepassingen in
klimaatonderzoek of medisch onderzoek.
Het uranium kwam jarenlang van de KLM, waar het als balansgewichten in
Boeings zat. “Het was afval, en wij mochten daar wel wat van hebben.”
Maar de KLM ging wegens milieurisico’s over op wolfraam en Meijer ging
op zoek naar andere leveranciers. Uiteindelijk kwam hij bij een Britse
vestiging van de verrijkingsfabriek voor uranium Urenco, die in 2003
vijf kilo verarmd uranium leverde. Het metaal werd in het
energieonderzoekscentrum ECN in Petten verwerkt tot kleine staafjes.
“Maar die wilden het opeens niet meer, de man die het deed was met
pensioen.”
Al tijdens de zoektocht was Meijer op het bedrijf Highways International
van Antoon van Belle gewezen. “Ik hoorde dat het een klein bedrijfje
was, dat zeldzame metalen kon leveren en bewerken. Ik kreeg prima
referenties van mensen van de RUG, maar ook via anderen.” Meijer zegt
geen reden te hebben gehad het bedrijf te wantrouwen. Over de exacte
gang van zaken, en de aanwezigheid van vergunningen, zwijgt hij. “Dat
ligt nu onder de rechter.”
De bewerking van het uranium verliep erg traag, “maar hij leverde een
prima product.” Wel verliep de communicatie moeizaam. Ook daar gaat hij
liever niet op in. Maar een tweede order zat er sowieso niet in. In de
loop van 2004 ging het CIO over op een nieuwe manier om water te
ontleden. “Een kleiner reactortje, dat sterker verhit werd, zodat we
chroom konden gebruiken.”
De vergunningen
Het Openbaar Ministerie stelde maandag tijdens de rechtszaak dat het
papierwerk rond de bewerking en het vervoer van uranium niet in orde
was. De RUG zou het materiaal illegaal ingevoerd hebben uit Engeland en
het zonder vergunning naar Highways International in Bunschoten hebben
gebracht.
Was dat inderdaad het geval? vroeg de rechter aan Simon Kuipers. De
collegevoorzitter moest erkennen dat de vergunningen niet op orde waren.
“We hadden een vergunning voor het vervoer van radioactief materiaal,
maar hebben ons onvoldoende gerealiseerd dat voor splijtstof andere
vergunningen nodig waren.”
Uranium is volgens de Kernenergiewet namelijk splijtstof. Maar in de
praktijk is natuurlijk uranium daarvoor volkomen onbruikbaar. Eerst moet
het worden verrijkt. Bij dat proces ontstaat verarmd uranium, wat nóg
minder bruikbaar is als splijtstof. Dat is het materiaal dat de RUG
invoerde vanuit Engeland.
Een volgend verwijt van Justitie was dat Highways International het
verarmde uranium niet juist verwerkte. De universiteit had dat kunnen
weten, meende de officier, want er waren signalen. CIO-medewerkster
Berthe Verstappen ging in 2003 met de vervoersdienst mee om het blok
uranium af te leveren. “Zij vond het opmerkelijk dat in een dergelijke
primitieve werkplaats dit soort risicovolle opdrachten worden
uitgevoerd”, stelde de officier. “Verder had ze haar twijfels over een
succesvolle uitvoering van de opdracht. De universiteit had zich direct
na haar waarschuwing moeten realiseren dat het materiaal daar niet
hoorde en het terug moeten halen, dat is niet gebeurd. De universiteit
heeft op geen enkele manier gecontroleerd of dit bedrijf het uranium wel
mocht verwerken.”
Verstappen houdt zich bij navraag echter op de vlakte. “Ik heb gezegd
dat het er oud en rommelig was”, verklaart ze. “Maar op sommige plekken
in de universiteit zijn de kamers ook rommelig en de apparatuur ook oud,
dat wil nog niet zeggen dat hij zijn werk niet goed zou kunnen doen.”
Ze ontkent de beschuldiging van Justitie dat ze haar verklaring heeft
afgezwakt. Ook volgens Kuipers was er voor de universiteit geen reden te
twijfelen aan de professionaliteit van Highways International. “De
afdeling natuurkunde en kennisorganisatie TNO werken al jaren met
Highways, zonder problemen”, zei hij in de rechtszaal.
Dat mag zo zijn, maar Marianne Koopmans, beleidsmedewerker van het
Kernfysisch Versneller Instituut (KVI) vertelt dat het
verwerkingsbedrijf al langer geen goed werk meer leverde. “Verschillende
mensen binnen het KVI deden zaken met Highways, maar tot een jaar of
vijf geleden. Toen stopte het, omdat hij geen service meer leverde. Het
was altijd een gerenommeerd bedrijf, maar de laatste jaren deden we
nauwelijks meer zaken.”
Naar eigen zeggen werkt Highways International met zes universiteiten in
Nederland, chemiebedrijven over de hele wereld en ondernemingen als
Shell, Philips en onderzoeksorganisatie TNO. Geen van de universiteiten
kon of wilde die samenwerking echter bevestigen. Ook de RUG zwijgt.
“Alles wat voor deze zaak van belang is, is tijdens de rechtszaak
gezegd. We willen geen commentaar geven tot de zaak door de rechter is
beslist”, reageert woordvoerder Jos Speekman.
Het gevaar
Was er dan sprake van een gevaarlijke situatie? Was de volksgezondheid
in gevaar door de handelswijze van de RUG?
De universiteit denkt van niet. Verarmd uranium is vooral gevaarlijk
voor de gezondheid wanneer het in de vorm van fijnstof wordt ingeademd.
Het materiaal zou bovendien, volgens de regels, acht maanden lang
afgeschermd zijn bewerkt. Ook de eigenaar van Highways International,
zegt dat er nooit sprake was van kans op besmetting. “Ik heb alles
verwerkt in mijn kleine bedrijf en nooit iets in het milieu gedumpt.”
Maar het ministerie van VROM constateert iets anders. In 2006 vonden
medewerkers van een schrootverwerkingsbedrijf radioactief besmet
materiaal in een vuilcontainer van Highways International. De inval die
volgde bracht de zaak aan het rollen. “Door Van Belle is geen enkele
mate van omhulling gebruikt”, vertelde een VROM-inspecteur tijdens de
zitting. “Het is daar open in de werkplaats behandeld. De werkzaamheden
bestaan uit het walsen van het materiaal. Ik heb die wals gezien. Het
was technisch onmogelijk om dat in een afgesloten omhulling te doen.”
Maar dat betekent niet per definitie dag Van Belle drie jaar eerder,
toen het RUG-uranium in Bunschoten lag, ook niet volgens de regels
werkte. Wel is duidelijk dat Van Belle in de periode voor 2006
tweeënhalf keer de maximale jaardosis aan straling opliep en dat door
zijn werkwijze brand kon ontstaan. Bovendien bleek al in 1990 dat Van
Belle onvoorzichtig met chemische materialen omging. Zijn bedrijfspand
brandde af door een chemische explosie. Volgens Van Belle het gevolg van
een verkeerde levering van poedervormig zirkonium. “Volgens VROM moet ik
bij iedereen nagaan of ze vergunningen hebben, maar dat is ondoenlijk.”
De man
Dan is er Antoon van Belle. Aan wat voor man vertrouwde de RUG vijf kilo
verarmd uranium toe?
Van Belle zelf stuurde de UK een aantal e-mails om de zaak te
verduidelijken. Maar het materiaal bleek vooral verwarrend. Behalve een
factuur aan de RUG en een foto van de splinters uranium, stuurde hij ook
Belgenmoppen, concentratiekampfoto’s en bekladde krantenknipsels. Verder
waren er foto’s van zijn werkruimte in 2004. “Het is hier niet zo netjes
als bij een normale firma, de katten lopen door mijn werkruimte en de
apparatuur is tweedehands”, verklaart Van Belle.
Bovendien blijkt uit het strafdossier dat de eigenaar van Highways
International medewerkers van de RUG, in de acht maanden dat hij het
uranium in bezit had, lastig viel en bestookte met e-mail. De
medewerkers willen niets zeggen. Wel blijkt Van Belle een bekende bij
politie en justitie.
In augustus 2007 werd hij voor eenzelfde zaak
vastgezet vanwege “gewichtige redenen van maatschappelijke veiligheid”
en “de geestesvermogens van verdachte”. “Er moet ernstig rekening mee
worden gehouden dat de verdachte een misdrijf zal begaan waardoor de
gezondheid of veiligheid van personen in gevaar kan worden gebracht”,
aldus het OM in 2007.
Volgens een woordvoerder loopt de zaak nog. “Hij heeft verschillende
e-mails naar een persoon gestuurd en advertenties geplaatst in het NRC.
Hij moet nog gedagvaard worden.
M.m.v René Fransen |
Van Belle . . .
Stichting Sociale Databank Nederland
